Ποιος κάνει ποιον; Το πρόσωπο ή το καθεστώς;
Εισαγωγή: Η ταυτότητα ως «φύλλο συκής» ή ως ουσία
Στην πολιτική, τα ονόματα, τα σύμβολα, τα συνθήματα και οι αυτοπροσδιορισμοί λειτουργούν ως «ταμπέλες» που υπόσχονται μια ταυτότητα: Δημοκρατία, Σοσιαλισμός, Κομμουνισμός, Φιλελευθερισμός, Αναρχία. Όμως, όπως συμβαίνει με κάθε ανθρώπινο δημιούργημα, άλλο είναι το όνομα, άλλο είναι η πράξη.
Μια χώρα μπορεί να ονομάζεται «Λαϊκή Δημοκρατία», αλλά να είναι μια κλειστή δεσποτεία. Ένα κόμμα μπορεί να αυτοαποκαλείται «Σοσιαλιστικό», αλλά να εφαρμόζει σκληρό καπιταλισμό. Ένας ηγέτης μπορεί να αυτοπροβάλλεται ως «Δημοκράτης», αλλά να κυβερνά αυταρχικά. Εδώ γεννιέται το βασικό ερώτημα:
Η αυθεντική ταυτότητα ενός συστήματος είναι η ονομασία ή ο τρόπος άσκησης της εξουσίας; Το πρόσωπο υποτάσσεται στο καθεστώς ή το καθεστώς στον χαρακτήρα και τις επιλογές του προσώπου;
Ιστορική και φιλοσοφική οπτική: Οι θεσμοί και οι άνθρωποι
Ο Αριστοτέλης στον «Πολιτικά» υποστηρίζει πως η ουσία ενός πολιτεύματος καθορίζεται από τον σκοπό του και τον τρόπο άσκησης της εξουσίας, όχι από το όνομα. Παράλληλα, ο Πλάτων στους «Νόμους» αναδεικνύει τη σημασία των θεσμών, αλλά δέχεται πως οι κυβερνώντες, αν είναι διεφθαρμένοι, ακυρώνουν ακόμη και το καλύτερο πολίτευμα.
Η σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία (Αρεντ, Ρωλς) επιμένει στη διάκριση ανάμεσα στους θεσμούς (νόμοι, Σύνταγμα, διαχωρισμός εξουσιών) και στην ηθική και πολιτική ποιότητα αυτών που τους εφαρμόζουν. Οι θεσμοί έχουν βαρύτητα, αλλά δεν λειτουργούν αυτόνομα αν οι άνθρωποι που τους χειρίζονται είναι ανελεύθεροι ή αυταρχικοί.
Παραδείγματα :
– ΗΠΑ και Ρωσία δηλώνουν «Δημοκρατίες».
Ο Τραμπ με την τοξική ρητορική, την υπονόμευση θεσμών, την άρνηση εκλογικού αποτελέσματος δεν συνάδει με το δημοκρατικό ήθος, αν και κινήθηκε εντός ενός δημοκρατικού πλαισίου που (ακόμη) λειτούργησε. Ο Πούτιν, με την απολυταρχία, τις φυλακίσεις αντιφρονούντων, τις εκλογικές παρωδίες, καταρρακώνει κάθε έννοια Δημοκρατίας, αν και η χώρα ονομάζεται «Ρωσική Ομοσπονδία» με δημοκρατικό Σύνταγμα.
– Κίνα και Βόρεια Κορέα δηλώνουν «Κομμουνιστικά» καθεστώτα.
Ο Σι Τζινπίνγκ και ο Κιμ Γιονγκ-ουν δεν έχουν καμία σχέση με τις αρχικές διακηρύξεις του Μαρξ ή του Λένιν περί κοινωνίας χωρίς τάξεις, κατάργηση εκμετάλλευσης και εργατική δημοκρατία. Είναι κρατικο-καπιταλιστικές ή δεσποτικές γραφειοκρατίες με κουστούμι κομμουνιστικών συμβόλων.
– Ερντογάν, Νετανιάχου, Όρμπαν, Μητσοτάκης ως ηγέτες «δημοκρατικών κυβερνήσεων».
Η ύπαρξη εκλογών δεν ισοδυναμεί με Δημοκρατία αν καταπατούνται οι θεμελιώδεις ελευθερίες, αν η Δικαιοσύνη ελέγχεται, αν η κοινωνία ζει σε καθεστώς φόβου και χειραγώγησης. Ο αυταρχικός κοινοβουλευτισμός δεν είναι Δημοκρατία, είναι εκλογο-απολυταρχία.
Η κάλπη από μόνη της δεν αποτελεί πανάκεια. Αν οι πολίτες χειραγωγούνται, τρομοκρατούνται ή ψηφίζουν υπό συνθήκες ανισότητας και φόβου, το αποτέλεσμα δεν είναι Δημοκρατία αλλά νομιμοποίηση αυταρχικών καθεστώτων.
Ποιος κάνει ποιον;
Η απάντηση είναι σύνθετη:
✅ Οι θεσμοί διαμορφώνουν τα πρόσωπα, γιατί θέτουν όρια και διαδικασίες. Σε μια ώριμη Δημοκρατία, ακόμη και ένας αυταρχικός ηγέτης δεν μπορεί εύκολα να γίνει δικτάτορας.
✅ Τα πρόσωπα διαμορφώνουν τους θεσμούς, γιατί αν έχουν εξουσία, μπορούν να τους αλλοιώσουν ή να τους παρακάμψουν, ιδιαίτερα όταν οι πολίτες αδρανούν.
Σε τελική ανάλυση, είναι οι πράξεις που προσδίδουν την αυθεντική ταυτότητα σε ένα πολίτευμα, όχι η ονομασία του. Είναι ο τρόπος που πολιτεύονται και ζουν οι άνθρωποι που αποκαλύπτει αν οι ιδεολογίες και τα ιδανικά υπηρετούνται ή καταπατώνται.
Συμπέρασμα: Η αυθεντικότητα δεν κρίνεται στα λόγια αλλά στα έργα
Όταν μια χώρα ή ένα κόμμα αυτοπροσδιορίζεται ως Δημοκρατία ή Σοσιαλισμός ή Κομμουνισμός ή Αναρχία, αυτό είναι μια ταμπέλα.
Η αυθεντική ταυτότητα αποδεικνύεται: – στην καθημερινή πρακτική των θεσμών,
– στον σεβασμό της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης,
– στη σχέση ανάμεσα σε εξουσία και πολίτη,
– και, πάνω απ’ όλα, στον τρόπο άσκησης της εξουσίας από τα πρόσωπα.
Εάν οι πολίτες δεν ασκούν έλεγχο, εάν δεν διεκδικούν δικαιώματα και δεν υπερασπίζονται την αξιοπρέπεια, τότε ακόμη και το πιο τέλειο πολίτευμα θα καταρρεύσει σε μια αυταρχική φάρσα.
Γι’ αυτό, τα καθεστώτα δεν είναι ποτέ πιο αυθεντικά από τους ανθρώπους που τα λειτουργούν. Οι θεσμοί προστατεύουν τις αξίες, αλλά οι άνθρωποι τους δίνουν ζωή ή τους ακυρώνουν.
Και σε τελική ανάλυση, η Ιστορία κρίνει όχι τα ονόματα, αλλά τα έργα.
Διοτίμα