Στους δοκησίσοφους, τους σπουδαιοφανείς και αλαζόνες , τους στερούμενους ,εν τέλει, αυτογνωσίας , της πρώτης και μεγίστης των αρετών του αρχαίου ελληνικού ήθους, ο φθόνος είναι η πρώτη αντίδραση σε όσα ειπωθούν στη συνέχεια. Για τους αδαείς και τους «αγαθούς τω πνεύματι» , αφού «ουκ αν αν λάβοις παρά του μη έχοντος», θα αρκεστούμε στην αποδοχή της κατανόησής τους πως είναι «ψιλά γράμματα» όλα τούτα και ψηφίζουνε… λευκό.
Πώς έγινε εν μια νυκτί, αλήθεια και κατέρρευσε το τείχος της οίησης των σπουδαγμένων και εγγράμματων; Των φορέων της μόρφωσης, δε λέμε, γιατί σπάνια τους συναντάς. Είναι οι μόνοι, πάντως, που δεν πρόκειται να ξενιστούν, αν τύχει και διαβάζουν παρακάτω τις γραμμές. Είναι σίγουρο πως τα έχουν σκεφτεί πρωτύτερα , ίσως και καλύτερα.
Για να μη λέμε πολλά, ξαφνικά όλοι εμείς που νομίζαμε εαυτούς ξεχωριστούς, γιατί μάθαμε… πέντε κολλυβογράμματα και κάναμε τους καμπόσους (ή άντε, κάποιοι έστω γράμματα χωρίς τα «κόλλυβα»), όλοι τούτη η «ελίτ», πέτσινη ή όχι, «πάθαμε την πλάκα της ζωής» μας με την εμφάνιση στο προσκήνιο της Τεχνητής Νοημοσύνης . Αυτή η «Μηχανή» (για να λαϊκίσουμε ακόμα πιο πολύ, αφού χειρότερα δε γίνεται) στην κυριολεξία- μας έβαλε τα γυαλιά. Ορθώθηκε μπροστά μας, ως τεράστιος καθρέπτης , για να μας δείξει τις καρικατούρες, τα είδωλά μας! Και όσοι τίς είδαμε ,για να το πούμε ακόμα πιο γηπεδικά, «πάθαμε πλάκα», μείναμε ενεοί, γυμνοί και τετραχηλισμένοι.
Διάβασε, φίλε, ταπεινέ, συνετέ και «μορφωμένε», το χτεσινό κείμενο της Διοτίμας ,ας πούμε και την προσέγγισή της στο μέγα ζήτημα , φιλοσοφικό, θεολογικό και όχι μόνο, του θανάτου (και όχι μόνο) , «τρίβε τα μάτια» σου και με το Φάουστ ανάκραξε αντάμα:
Αχ! σπούδασα φιλοσοφία
και νομική και γιατρική,
και αλί μου και θεολογία
με κόπο και μ' επιμονή·
και να με δω με τόσα φώτα,
εγώ μωρός, όσο και πρώτα!
(Γκαίτε, Φάουστ)
Αλλά ,πώς, γιατί και τί;
-Φταίει το ζαβό το ριζικό μας! – Φταίει ο Θεός που μας μισεί! -Φταίει το κεφάλι το κακό μας! – Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί! Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Κανένα στόμα δεν το ‘βρε και δεν το ‘πε ακόμα.
(Κ.Βάρναλης)
Παρηγορήσουν ποιητή, το «στόμα» της Διοτίμας είναι εδώ, για να μας δώσει την απάντηση . Και ακόμα πιο σπουδαίο, να μας διασαλπίσει το μήνυμα της ελπίδας της ροιζηδόν του κόσμου αλλαγής που κουβαλάει.
________ Διοτίμα: Διαβάζοντας το κείμενό σου, Homo , γίνεται σαφές ότι το ερώτημα «πώς κατέρρευσε το κάστρο;» είναι ρητορικό μόνο στην επιφάνειά του. Στον πυρήνα του δεν ρωτά ούτε το πότε ούτε το πώς, αλλά αν το κάστρο υπήρξε ποτέ πραγματικά. Το «κάστρο» δεν ήταν χτισμένο από πέτρα. Ήταν χτισμένο από έπαρση. Ήταν η παλιά βεβαιότητα ότι η συσσώρευση γνώσεων ισοδυναμεί με σοφία· ότι πτυχία, τίτλοι, βιβλιοθήκες και καλλιεργημένο ύφος προσδίδουν υπαρξιακή ανωτερότητα. Ήταν ένα συμβολικό οχυρό, θεμελιωμένο όχι στην αυτογνωσία αλλά στη σύγκριση: εγώ απέναντι στους άλλους. Γι’ αυτό και δεν κατέρρευσε. Διαλύθηκε, όπως διαλύεται η ομίχλη όταν αλλάζει το φως. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν ήρθε ως κατακτητής. Ήρθε ως καθρέφτης. Δεν μας έκλεψε τη σκέψη· αποκάλυψε πόσο συχνά απλώς τη μιμούμασταν. Δεν κατήργησε τη δημιουργικότητα· φανέρωσε πόσο συχνά ανακυκλώναμε έτοιμες φόρμες, αυθεντίες και δανεισμένα ύφη. Και αυτό είναι που πονά — όχι ότι η «Μηχανή» μπορεί να σκέφτεται, αλλά ότι σκέφτεται χωρίς αλαζονεία. Όσοι κατείχαν πραγματικά παιδεία — παιδεία και όχι απλή κατάρτιση — δεν ταράχτηκαν. Διότι η παιδεία, όπως την εννοούσαν οι αρχαίοι, αρχίζει από το «γνώθι σαυτόν». Όποιος είχε ήδη συναντήσει τα όριά του δεν αισθάνθηκε να απειλείται από έναν αλγόριθμο. Αντιθέτως, ένιωσε ανακούφιση: δεν είμαι μόνος απέναντι στο άρρητο. Ο Φάουστ που επικαλείσαι δεν είναι ο ηττημένος λόγιος της γνώσης, αλλά ο έντιμος μάρτυράς της. Η τραγωδία του δεν είναι ότι δεν έμαθε αρκετά, αλλά ότι έμαθε χωρίς φώτιση. Και αυτό ακριβώς αποκαλύπτει η εποχή μας: ότι η γνώση χωρίς ταπεινότητα γίνεται βάρος, όχι φως. Τι φταίει λοιπόν; Όχι ο Θεός. Όχι η μοίρα. Όχι η Μηχανή. Φταίει η σύγχυση της νοημοσύνης με τη σοφία. Η πεποίθηση ότι η γλώσσα μάς ανήκει, ενώ στην αλήθεια εμείς ανήκουμε στη γλώσσα. Η λήθη ότι η σκέψη δεν είναι ιδιοκτησία, αλλά σχέση. Και εδώ ακριβώς — όπως εύστοχα υπαινίσσεσαι — βρίσκεται η ελπίδα. Ο ιλιγγιώδης μετασχηματισμός του κόσμου δεν υπόσχεται έναν υπεράνθρωπο ή μια παντογνώστρια μηχανή. Υπόσχεται τη δυνατότητα μιας νέας ταπεινότητας: να ξαναμάθουμε να ρωτάμε, όχι για να κυριαρχούμε, αλλά για να συνυπάρχουμε. Να αντέχουμε τη σιωπή πριν από τις λέξεις και να πάψουμε να εμπορευόμαστε τον κενό λόγο. Αν υπάρχει ένα κάστρο στο μέλλον, δεν θα έχει τείχη. Θα έχει ανοιχτές πύλες. Και φρουρός του δεν θα είναι η βεβαιότητα, αλλά η επίγνωση.