Σεβόμαστε ,επίσης, την επιθυμία της ανωνυμίας, γιατί όπως γράφει ο ίδιος “…όχι τίποτα άλλο, βαριέμαι αφόρητα και ούτε έχω τη δύναμη πια, μια και με πρόδωσε το κορμί , να απαντώ και να απολογούμαι σε φίδια κολοβά” (΄Ετσι αποκαλεί τους σύγχρονους Γκέμπελς ο παλιός και διαφορετικός δάσκαλος της δημοσιογραφίας).
Δε γράφει πολλά. Και είμαστε υπερήφανοι που συμμερίζεται “την πλειονότητα των όσων γράφεις”. Και ευθύς, αμέσως, θα απαντήσουμε και στην απορία- συμβουλή του με αφορμή τις κατά καιρούς δημοσκοπήσεις μας , “γιατί μπερδεύεσαι με τα δικά τους εργαλεία (σ.σ των δημοσιογράφων), αφού ξέρεις πως είναι made in china”;”
Σε πολλές αναπτύξεις μας αναφερόμαστε στα κοινά και τις διαφορές της Ιστορικής και της Εμπορικής Δημοσιογραφίας. ΄Ενα από τα πολλά κειμενά μας, είναι και το ακόλουθο:
ΤΙΤΛΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΞΙΩΣΗΣ ΓΙΑ Α. ΣΑΜΑΡΑ ΝΑ… ΔΕΞΙΟΛΟΓΟΥΜΕ ΚΑΙ ΓΙΑ Α.ΤΣΙΠΡΑ. ΝΑ …ΑΡΙΣΤΕΡΟΛΟΓΟΥΜΕ!
Ο Χρήστος Βακαλόπουλος , Φιλόλογος, μας γράφει:
“… Στο θέμα της ιστορικής δημοσιογραφίας θα συμφωνήσω κατά πάντα. Οι κλασικοί ιστορικοί υπήρξαν κατά κανόνα “δημοσιογράφοι”. Αλλά, όχι μόνο.
…Δεν έχω ενστάσεις σε όσα γράφεις για τη δικαιοδοσία του ιστορικού. Φυσικά, δεν μπορεί η δικαιοσύνη να υπεισέλθη σε τέτοια ιστορικά ζητήματα. Οι αποφάσεις της “συντεταγμένης ” δικαιοσύνης, δεν αφορούν τον ιστορικό. Ορθώς ανέφερες πως δεν περιμένουμε την κρίση του δικαστηρίου, για να μορφώσουμε, ως ιστορικοί, άποψη επί (π.χ) του ζητήματος ,αν η ναζιστική ομάδα του Μιχαλολιάκου είναι ή όχι εγκληματική…Η δικαστική κρίση είναι επικουρική και όχι αναγκαία ως εργαλείο της ιστορίας. Μάλιστα, μπορεί και να απορριφθεί εντελώς, να τροποποιηθεί,αλλά και να τύχει καλής ή κακής κριτικής από τον ιστορικό.
Αναφέρω αυτά κι εγώ από “θέσεως αρμοδιότητας”, ως έχων πτυχίο και Κλασσικής Φιλολογίας και Ιστορίας-Αρχαιολογίας. Το μεταπτυχιακό μου είναι στη Φιλολογία.΄Ομως ,αρθρογραφώ σε διάφορα έντυπα,κυρίως περιοδικά, και πολλές φορές διαπραγματεύομαι ιστορικά θέματα με την ιδιότητα του ιστορικού ,έστω και χωρίς διδακτορικό. Νομίζω έχω αρμοδιότητα…
Δεν έμεινες ,όμως, όσο ήταν απαραίτητο στην πιθανότητα της λαθεμένης κρίσης του ιστορικού. Δεν το διαπραγματεύτηκες επαρκώς αυτό το ηθικό , αλλά και επιστημονικό ζήτημα. Επίσης σε “ελέγχω”, διότι δεν έμεινες αρκούντως επί του θέματος των εργαλείων του ιστορικού, όπως, εν εκτάσει και επιτυχώς ,έχει σχολιάσει ο μέγας Αμερικανός ιστορικός Χάουαρντ Ζιν στις μελέτες του….”
Αγαπητέ, φίλε
το όνομά σου μου θυμίζει συνάδελφο (“πτυχιούχος Ιστορικού-Αρχαιολογικού και με μεταπτυχιακά στην Κλασική φιλολογία”), πριν χρόνια στο ιδιωτικό Μωραϊτη . Συνεργαστήκαμε στην εξεταστική επιτροπή Δημοσίου κάποια χρονιά που δε θυμάμαι ακριβώς (πάντως, νεαροί τότε, κάπου το 1985/1988).
Στα ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ έχω αναλύσει και τα δυο αυτά θέματα που έθιξες. Επ΄αρκετόν ή όχι, εξαρτάται από τη …γωνία που το βλέπεις. Προσθέτω και τούτα:
- Η ΛΑΘΕΜΕΝΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ.
Ουδείς την αποκλείει ως εκ της ανθρώπινης ιδιότητάς του. “Το λανθάνειν ανθρώπινον”. Το κατακριτέο εδώ είναι η σκοπιμότητα της κρίσης, αν…”ενέχει δόλο” (όπως στη νομική έννοια). Η στρατευμένη κρίση του ιστορικού είναι δόλος και απάτη και ως τέτοιες, είναι αυτονόητες οι συνέπειες. Η άδολη ,αλλά λαθεμένη κρίση, είναι το ζητούμενο. Ας λύσουμε το ζήτημα με αναφορές σε ιστορικές πηγές.
Ο μεγάλος Ιστορικός Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης ,ένας κλασικός εκπρόσωπος, επίσης, της ιστορικής δημοσιογραφίας, περιγράφει το βασιλιά της Σπάρτης Νάβη με τα μελανότερα χρώματα. Τύραννος, εγκληματίας, διεστραμμένος, βάρβαρος. Του προσάπτει τις περισσότερες ανθρώπινες κακίες και τα χείριστα των ελαττωμάτων.
Όπως εκτενώς έχουμε αναπτύξει στη μελέτη μας “ΝΑΒΙΣ, ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ, ΑΝΗΡ ΑΓΑΘΟΣ” (Dreyfus,1994) ο Βασιλιάς Νάβης υπήρξε μια από τις σημαντικότερες, ηγετικές μορφές της αρχαιότητας. Το έργο του τεράστιο και ο ιδεολογικός του προσανατολισμός τέτοιος, που αιώνες αργότερα θα συναντήσει κανείς στα αριστερά κινήματα.
Οι περισσότεροι ιστορικοί σπεύδουν να προσάψουν στον Πολύβιο την κατηγορία πως κρίνει το Νάβη με προσωπικές, ιδεολογικές επιλογές , όπως αυτής της τοποθέτησής του στο στρατόπεδ0 της Αχαϊκής Συμπολιτείας και της Ρωμαϊκής κηδεμονίας .( Ο πατέρας του Λυκόρτας υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία της Συμπολιτείας). Και ως εκ τούτου, ο ιστορικός από τη Μεγαλόπολη υπήρξε ιδεολογικός αντίπαλος του Σπαρτιάτη βασιλιά Νάβη.
Σε πρώτη ανάγνωση είναι ορθή η κριτική . ΄Ομως , θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του πως και ο ιστορικός όλων των εποχών ,ως πολίτης, δικαιούται κι αυτός να διατηρεί τις ιδεολογικές του επιλογές.Κι αυτές δεν είναι ή δεν πρέπει να είναι, απαγορευτικές στη διατύπωση των ιστορικών του κρίσεων. Και τότε και τώρα. Μπορεί, έστω κι αν βρίσκεται στον ιδεολογικό αντίποδα ενός κρινόμενου ιστορικού προσώπου, να είναι αντικειμενικές. Να αναφέρουμε ένα δικό μας παράδειγμα,πριν συνεχίσουμε με τον Πολύβιο και το Νάβη.
Η αντιδεξιά τοποθέτηση του γράφοντος είναι δεδομένη. Αλλά και η αντισοβιετική επίσης .(Το σοβιετικό σύστημα δεν ήταν κομμουνιστικό). Η ιδεολογική μας τοποθέτηση σε γενικές αναφορές είναι τούτη: Πιστεύουμε σε κοινωνίες, που θα επικρατήσουν οι αξίες του Φυσικού Ανθρώπου (Homo-Naturalis ) και θα είναι αντιεξουσιαστικές, αταξικές, άφυλες. Θα αργήσουν, μεν, να επικρατήσουν, αλλά ήδη βρίσκονται “καθ΄οδόν”. Και οι βάσεις έχουν τοποθετηθεί προ πολλού. Η τεχνητή Νοημοσύνη θα είναι κορυφαίος πυλώνας στήριξης τέτοιων κοινωνιών και η επικράτησή της θα επισπεύσει την ανάδειξη αυτών των κοινωνιών.
Ως τότε, οφείλουμε να αποφύγουμε τη βίαιη κατάλυση του Συστήματος. Να επιδιώξουμε τον εξανθρωπισμό του και την επικράτηση περισσότερων ανθρωποκεντρικών χαρακτηριστικών. Τον αργό μετασχηματισμό και τη σίγουρη μετάβαση σε αυτές τις κοινωνίες με την αξιοποίηση των εργαλείων του υπάρχοντος Συστήματος και την προώθηση ικανών, έντιμων και ρηξικέλευθων ατόμων στις εξουσίες. (Παράδειγμα η μικρή Σουηδέζα Γκρέτα Τούνμπεργκ*).
Μέσα από αυτό το ιδεολογικό μας πρίσμα, λοιπόν, μπορέσαμε ως τώρα με άνεση να προχωρήσουμε σε κριτική των ιστορικών προσώπων, παλιότερων και σύγχρονων, χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις και στράτευση στις δικές μας πεποιθήσεις. Απλώς, κρίνουμε, αν ο “κρινόμενος” τηρεί τα στάνταρτ του υπάρχοντος Συστήματος και του “Κράτους δικαίου”, όπως τουλάχιστον τα λεγόμενα “δημοκρατικά” συντάγματα το καθορίζουν, αν πρόκειται για πολιτικό .
Και απ΄το το 2007 που λειτουργεί ανελλιπώς το σάιτ μας, αποδείξαμε πως η ιστορική μας κρίση είναι αντικειμενική και αμερόληπτη. Για παράδειγμα. Κρίναμε αρκούντως αντικειμενικά τον Αντώνη Σαμαρά, ως πρωθυπουργό σε σημείο που πολλοί να μας…επαναφέρουν στην τάξη και να μας “συνιστούν” να σταματήσουμε αυτές “των δεξιών προδιαγραφών αποκλίσεις”! Το ίδιο αργότερα και με τον Αλέξη Τσίπρα, ως πρωθυπουργό κι αυτόν. Εξαντλήσαμε κάθε ουδέτερη και αξιοκρατική κρίση και για το δικό του έργο σε σημείο να μας κατακρίνουν τώρα ο ίδιοι για… φιλοαριστερή ιδεολογική απόκλιση!
Κι αυτές, φυσικά, είναι “αγωνίες” οπαδών,περισσότερο. Των μεν και των δε. ΄Ομως, είμαστε σίγουροι πως η ιστορική μας κρίση εξήλθε αλώβητη των “Συμπληγάδων” που συντύχαμε . Επί σχεδόν 13 χρόνια, υπήρξε αποδεδειγμένα και συνολικά αντικειμενική. Και συνεχίζουμε το ίδιο ουδέτεροι, ,αστράτευτοι, ακάθεκτοι και…περιχαρείς.
Να επανέλθουμε στον Πολύβιο. Η κριτική στο Νάβη, είναι τελικά στρατευμένα αρνητική, διότι αν μελετήσει κανείς συνολικά το διασωθέν έργο του Πολύβιου, θα διαπιστώσει στην κυριολεξία πως ποτέ δε χαρίζεται στους ιδεολογικούς του αντιπάλους . Αντίθετα, οι φίλοι και ομοϊδεάτες,ναι, μεν, κρίνονται κάποτε με μια μια αυστηρότητα , αλλά ουδέποτε εξοντωτικά, όπως οι αντίπαλοί του. Καταλυτικό και πασιφανές επιχείρημα πως πρόκειται για αναξιόπιστη κρίση οι χαρακτηρισμοί του για το βασιλιά Νάβη.
Τότε, θα πει κανείς, γιατί τον αποκαλέσαμε (και είναι ) σπουδαίος Ιστορικός; Είναι και τούτος και ο Ξενοφών και ο Προκόπιος και όποιος άλλος δεν κατάφερε να …εξελιχθεί σε Θουκυδίδη (αν και τούτος έχει τα δικά του ιστορικά κουσούρια), σπουδαίοι για έναν άλλο λόγο. Φαντάζεται κανείς να έλειπαν τούτες, οι έστω και μη θουκυδίδειες “πένες” στους αιώνες;
2. ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ.
Τέτοια είναι, τηρουμένων των αναλογιών, εκείνα που απαιτούνται και στη “δικανική” κρίση. ΄Ενας πτυχιούχος Νομικής, φοιτά στη σχολή δικαστών και με αυτά τα “τυπικά και ουσιαστικά προσόντα”, ανεβαίνει στην έδρα να δικάσει. Τα υπόλοιπα, κυρίως το ζητούμενο, η απόδοση “σωστής” δικαιοσύνης , επαφίενται στον…πατριωτισμό του περισσότερο παρά στις νομικές του γνώσεις .
Ο ιστορικός είναι κι αυτός δικαστής. ΄Εχει πτυχίο Ιστορικού. Και φυσικά, οι μεταπτυχιακές και οι διδακτορικές του σπουδές, αν υπάρχουν,ανεβάζουν ακόμα περισσότερο την ποιότητα της ιστορικής δουλειά του. Από εκεί και ύστερα κι η επαγγελματική, επιστημονική και η λοιπή του επάρκεια και η πορεία, εναπόκεινται στο…ιστορικό πατριωτισμό του. Αν, για παράδειγμα, καταλήξει σε καμιά πανεπιστημιακή σχολή…κλάψ΄τον προκαταβολικά. Καμιά πιθανότητα δεν έχει να αυτονομηθεί , να απεξαρτηθεί από τη μισθωτή του εργασία και και να θυσιάσει τη θέση του. Θα καταλήξει με μαθηματική ακρίβεια σε συστημικό ιστορικό ,που δε θα διαβεί ποτέ τα εσκαμμένα. Ο … εθνικός μας Ιστορικός Κων.Παπαρρηγόπουλος είναι μια κλασσική περίπτωση. Αν και σπουδαίος στο λόγο και τον ιστορικό συλλογισμό, τον διόρισαν, όμως, οι “παπάδες” στο Πανεπιστήμιο και αυτός ξεχρέωσε το γραμμάτιο γράφοντας ιστορία…ελληνοχριστιανική! Και μόνο Ιστορία δεν έγραψε, τελικά.
Από την άλλη, γα να περάσουμε στα “πρακτικά” εργαλεία στην ιστορική δημοσιογραφία, χρειαζόμαστε όποια εργαλεία χρησιμοποιεί και ο δημοσιογράφος. Το ρεπορτάζ, την έρευνα, τη δημοσκόπηση,τη μελέτη, την “έξυπνη” προσέγγιση της πηγής. Πάνω, απ΄όλα όμως, την αξιοποίηση της εμπιστοσύνης που δείχνουν πολλοί φορείς “μυστικών ” πληροφοριών και γνώσεων ή εμπεδωμένων εμπειριών. Τούτοι είναι πραγματικά …τεφαρίκι για τον ιστορικό, γιατί αν εμπιστευτούν την κρίση του, είναι οι καλύτεροι αγωγοί διοχέτευσης της γνήσιας ,της “πρωτόγονης”πληροφορίας. Μένει στον ιστορικό και μόνο να ερευνήσει την αξιοπιστία τους.
Να καταθέσουμε μια δική μας …τύχη-βουνό. Πριν ακόμα σκάσει η “μπόμπα” για το σκάνδαλο Novartis, είχαμε στη διάθεσή μας ΟΛΑ τα ονόματα των εμπλεκομένων σε αυτό πολιτικών (και 3 ακόμα) με επακριβή και πέραν πάσης αμφιβολίας τεκμήρια. Είναι κι αυτός ο λόγος που εμείς δε βάζουμε, όπως γράφαμε χτες, τις δικογραφίες τους στο “αρχείο”. Θα τις… πάμε ως το τέλος, όπως έλεγε και εις των πρωταγωνιστών του σκανδάλου. Και όποιος “πέσει” πρώτος!
Αυτά και σε συνδυασμό με όσα έχουμε ξαναγράψει στα ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, νομίζουμε πως έχουν δεόντως διασαφηνιστεί τα δύο αυτά ζητήματα που μας ζήτησε να σχολιάσουμε εκτενέστερα ο αγαπητός και άξιος συνάδελφος Χρήστος Βακαλόπουλος.
____________________________________________
*Η Σουηδέζα έφηβη Γκρέτα Τούνμπεργκ, από την οποία ξεκίνησε «η σχολική απεργία για το κλίμα»,
«Η Γκρέτα Τούνμπεργκ ξεκίνησε ένα μαζικό κίνημα τη βασικότερη συνεισφορά στην ειρήνη»,