Η χώρα ζει στον αστερισμό του σκανδάλου Novartis. Πολιτικοί, υπάλληλοι του υπουργείου Υγείας, εταιρικά στελέχη, μάρτυρες, γιατροί είναι ορισμένα κομμάτια αυτού του παζλ που αποτελεί την κορωνίδα του διαχρονικού πάρτι στη δημόσια υγεία.

Το τηλεφώνημα αναγνώστη της «Εφ.Συν.» που μας ενημέρωσε για ένα βιβλιαράκι της ΕΔΑ που είχε βγει στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και αφορούσε σκάνδαλα της ΕΡΕ -μεταξύ των οποίων και δύο φαρμακευτικά σκάνδαλα- ήταν το έναυσμα προκειμένου να ψάξουμε περισσότερο αυτήν την υπόθεση και να αναζητήσουμε πληροφορίες σε δημοσιεύματα της εποχής.

Η ανάγνωση των δημοσιευμάτων ήταν… απολαυστική και διαφωτιστική. Το σκάνδαλο ήταν όντως μεγάλο, ενώ οι ομοιότητες με το σήμερα -σε μια σχετική αναλογία- αγγίζουν το όριο του κωμικοτραγικού.

Και στις δύο περιπτώσεις (σήμερα και τότε) συνταντάμε υπερκοστολογήσεις φαρμάκων που έφταναν έως και το 900 %(!) της τιμής, αδιαφάνεια στις συναλλαγές, εμπλοκή στελεχών των υπουργείων Υγείας (Πρόνοιας τότε) και Εμπορίου, υψηλή κοστολόγηση των εισαγόμενων φαρμάκων, ελλιπέστατους ελέγχους από την πολιτεία, απειλές από τις φαρμακοβιομηχανίες ότι θα απολύσουν κόσμο αν παρθούν μέτρα εις βάρος τους – και βέβαια αναδεικνύεται ο ρόλος των εφημερίδων αναφορικά με το πώς προσέγγιζαν το θέμα.

Από τα δημοσιεύματα αποκαλύπτεται πως και τότε η κυβέρνηση γνώριζε για τα διάφορα «δωράκια» στη φαρμακοβιομηχανία και δεν έκανε τίποτα προκειμένου να ελέγξει την αισχροκέρδεια που ακολούθησε. Η ζημιά του Δημοσίου ήταν ανυπολόγιστη.

Αντιθέτως, ένα άλλο σκάνδαλο που ξέσπασε την εποχή της κυβέρνησης Πλαστήρα (1951) έως τη δεύτερη κυβέρνηση της ΕΡΕ (1958) και αφορούσε προμήθεια εμβολίων (!), υπολογίζεται ότι κόστισε στο ελληνικό Δημόσιο περισσότερα από 100 εκατ. δρχ.

Αντιλαμβάνεται κανείς πως τα εμβόλια, λόγω της απόλυτης αναγκαιότητάς τους, αποτελούν διαχρονικό πεδίο για μίζες και υπερκοστολογήσεις.

Πόσο μάλλον για μια χώρα που ακόμα πάλευε να κλείσει τις πληγές της από τον πόλεμο.

Για να αντιληφθούμε το ποσό της ζημιάς, αρκεί να πούμε ότι ένα ετοιμοπαράδοτο δυάρι στο κέντρο της Αθήνας κόστιζε τότε περί τις 120.000 δρχ.

Το ιστορικό

Δέκα χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου και η Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με την υποτυπώδη -τότε- φαρμακευτική πολιτική της.

Ουσιαστικοί έλεγχοι δεν γίνονται ενώ υπάρχει σωρεία καταγγελιών για την επάρκεια, την καταλληλότητα και κυρίως την κοστολόγηση των φαρμάκων που κυκλοφορούσαν στην αγορά.

Είναι πολλά τα δημοσιεύματα του αστυνομικού δελτίου της εποχής, για τις συλλήψεις φαρμακοποιών που διέθεταν στην αγορά -και σε ακριβή μάλιστα τιμή- τα λεγόμενα «δείγματα» που τους έστελναν οι εταιρείες και τα οποία είχαν ιδιαίτερη πέραση καθώς θεωρούνταν απίθανο να είναι νοθευμένα.

Είναι χαρακτηριστικό πως σε έναν από τους ελάχιστους ελέγχους που γίνονταν τότε, αποκαλύφθηκε μια τεράστια φαρμακαποθήκη που στεγαζόταν στην οδό Σωκράτους, η οποία ήταν γεμάτη από νοθευμένα φάρμακα.

Κι όμως, παρά τις καταγγελίες, η κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα για να διορθώσει την κατάσταση.

Στην κεντρώων απόψεων εφημερίδα «Ελευθερία», στις 23 Απριλίου του 1963, δημοσιεύεται η ερώτηση του βουλευτή της Ενωσης Κέντρου, Ηλία Τσιριμώκου, προς τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον υφυπουργό Πρόνοιας, Ιωάννη Ψαρρέα:

«Επί οκταετίαν καταγγέλλεται διά του Τύπου ότι ο καθορισμός της τιμής των φαρμάκων γίνεται κατά τρόπον ο οποίος επιτρέπει ειδεχθή αισχροκέρδειαν ολίγων εκμεταλλευτών της υγείας του λαού, με την ενέργειαν εκ δόλου ή έστω βαρείας αμελείας τινών τουλάχιστον εξ εκείνων που είναι τεταγμένοι υπό της πολιτείας να τους ελέγχουν.
Και αντί το ζήτημα να εξετασθή και λυθή κατά τρόπον όντως διαυγή και αδιάβλητον, ησκήθη ποινική αγωγή κατά του καταγγείλαντος τα γεγονότα, πρώην βουλευτή κ. Κερασσώτη».

Το πόρισμα της επιτροπής

Μπροστά στις αποκαλύψεις η κυβέρνηση αναθέτει στον γνωστό οικονομικό επιστήμονα της εποχής Μάριο Τσιμάρα να ηγηθεί μιας επιτροπής που θα διερευνούσε τις καταγγελίες.

Τα προηγούμενα χρόνια, από το 1956 και μετά, άλλες τέσσερις επιτροπές είχαν συγκροτηθεί προκειμένου να διερευνήσουν τις καταγγελίες, αλλά τα πορίσματα στο σύνολό τους ουδέποτε είχαν δει το φως της δημοσιότητας.

Οι έρευνες κρατούν δέκα μήνες και όπως δηλώνει ο ίδιος ο Τσιμάρας σε επιστολή του σε εφημερίδα της εποχής:

«Η επιτροπή επεσκέφθη δεκάδας φαρμακοβιομηχανιών, εμελέτησεν ισάριθμα πολυσέλιδα υπομνήματα, ήκουσε τας απόψεις πολυμελών εκπροσωπήσεων όλων των ενδιαφερομένων επαγγελματικών τάξεων, ήλεγξε τα ισχύοντα κοστολόγια δεκάδων ιδιοσυσκευασμάτων…».

Κι ενώ κάποιες από τις εφημερίδες της εποχής αρχίζουν να διερωτώνται γιατί αργεί η δημοσιοποίηση του πορίσματος της επιτροπής, αυτό διαρρέει στον Τύπο.

Τα πρωτοσέλιδα είναι ενδεικτικά:

✏ «Το Φάρμακον “πολύ ακριβόν”, η κοστολόγησις ημαρτημένη – Απατηλοί οι συντελεσταί», γράφει η εφημερίδα «Ελευθερία» στις 10 Αυγούστου 1962.

✏ «Τα φάρμακα είναι πολύ ακριβά αναφέρει η έκθεσις Τσιμάρα», γράφει η εφημερίδα «Μακεδονία» την ίδια μέρα και προσθέτει:

«Το κακόν οφείλεται: 1. Εις την διάρθρωσιν και τους όρους λειτουργίας των ελληνικών φαρμακοβιομηχανιών, 2. Εις την πολύ υψηλήν τιμήν των ξένων φαρμάκων, 3. Εις τας υπερμέτρους επιβαρύνσεις, 4. Εις την πλημμελήν κοστολόγησην».

✏ Από την άλλη πλευρά, η δεξιών αποχρώσεων εφημερίδα «Εμπρός» αναδεικνύει σε δημοσίευμά της την… απάντηση της φαρμακοβιομηχανίας, η οποία χαρακτηρίζει το πόρισμα Τσιμάρα «εκτός πραγματικότητος» και τονίζει πόσο φτηνά είναι τα «ελληνικά φάρμακα».

Πάνος Κερασσώτης: Ηταν βουλευτής της Β’ Περιφέρειας Αθηνών με το Κόμμα των Φιλελευθέρων και στη συνέχεια υποψήφιος με την ΕΔΑ. Ηταν αυτός που με συνεχόμενες επιστολές στον Τύπο της εποχής κατήγγειλε τις ανατιμήσεις των φαρμάκων και τη νοθεία τους.Σύσσωμο σχεδόν τότε το υφυπουργείο Πρόνοιας τον μήνυσε για συκοφαντία, όπως το ίδιο έκανε και με εφημερίδες της εποχής που δημοσίευαν σχετικά ρεπορτάζ που ενέπλεκαν τον τότε υφυπουργό Πρόνοιας, Ιωάννη Ψαρρέα, στο σκάνδαλο.

Εξέδωσε τα βιβλία «Κατηγορώ τον υφυπουργόν Ιωάννη Ψαρρέα», «Φαρμακοβιομήχανοι: Ανάλγητοι Εμποροι του Ελληνικού Λαού», και «Γύρω από τη Δίκην των Φαρμάκων: Ενας μεγάλος αγών δικαιώνεται».

Ιωάννης Ψαρρέας: Μεσσήνιος στην καταγωγή, αποτελεί ώς σήμερα τον μακροβιότερο υφυπουργό Υγείας.Στο επιστημονικό περιοδικό «Ιατρικό Βήμα», τεύχος Οκτ.-Νοέ. 2008, διαβάζουμε τα εξής:

«Από τους 38 υφυπουργούς, ο Ιωάννης Ψαρρέας θήτευσε τρεις φορές στο συγκεκριμένο αξίωμα του Υπουργείου Υγείας».

Και στις 3 κυβερνήσεις Καραμανλή εκείνης της περιόδου (1956, 1958, 1961) ο Ψαρρέας παρέμεινε στη θέση του. Δρόμος στην Καλαμάτα φέρει σήμερα το όνομά του.

Ανδρέας Στράτος: Το 1962 παραιτείται από υπουργός Πρόνοιας όντας ο δεύτερος μακροβιότερος υπουργός Υγείας.Τα δημοσιεύματα της εποχής κάνουν λόγο για στήριξη του Καραμανλή στον Ψαρρέα -στο θέμα του φαρμακευτικού σκανδάλου-, γεγονός που οδήγησε τον Στράτο σε παραίτηση.

«Πρώτον σύμπτωμα διαλύσεως της ΕΡΕ η αιφνίδια παραίτησις του υπουργού κ. Στράτου», γράφει στο πρωτοσέλιδό της η εφημερίδα «Μακεδονία», στις 21 Δεκεμβρίου 1962.

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε αρνηθεί να δει για μήνες τον υπουργό παρά τις συνεχείς οχλήσεις του τελευταίου.

Κατόπιν αυτής της συμπεριφοράς, ο Στράτος αναχώρησε για το Παρίσι.

Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα πως έστειλε την παραίτησή του από το αεροδρόμιο!

Μάριος Τσιμάρας: Αναφέρεται ως ο «πρύτανης» και θεμελιωτής της επιστήμης της Λογιστικής και της Ιδιωτικής Οικονομικής στην Ελλάδα.Γεννήθηκε το 1896 στη Βράιλα της Ρουμανίας από γονείς Κεφαλονίτες στην καταγωγή, των οποίων οι γονείς ήταν εγκατεστημένοι εκεί δύο γενεές πριν.

Ηταν ο άνθρωπος που ανέλαβε το έργο να συντάξει πόρισμα αναφορικά με τη φερεγγυότητα των καταγγελιών.

Το πόρισμα που συνέταξε -πόρισμα της επιτροπής Τσιμάρα- δεν άρεσε καθόλου στην κυβέρνηση, ενώ από την πρώτη στιγμή δέχθηκε τα πυρά των φαρμακοβιομήχανων.

Οι αντιδράσεις

Τα βέλη των κατηγοριών συγκεντρώνουν ευθύς εξαρχής ο υφυπουργός Πρόνοιας, Ιωάννης Ψαρρέας, ο προϊστάμενος της τότε Διεύθυνσης Φαρμάκων του υπουργείου Ι. Μαρουλίδης και το Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο (ΑΥΣ). Είναι χαρακτηριστικό της εποχής εκείνης το γεγονός πως ο υφυπουργός Πρόνοιας, εξοργισμένος από τη διαρροή της έκθεσης στον Τύπο, ζητά να παρθούν δακτυλικά αποτυπώματα (!) από υπαλλήλους του υπουργείου προκειμένου να αποκαλυφθεί ο «κουκουλοφόρος» που οδήγησε στη διαρροή.

«Συγκάλυψιν του τεράστιου σκανδάλου της κοστολογήσεως των φαρμάκων επιδιώκει απροκαλύπτως η κυβέρνησις», γράφει στις 19 Αυγούστου η εφημερίδα «Μακεδονία» και προσθέτει: «Κατεληστεύετο επί πολλά έτη ο ελληνικός λαός χωρίς όμως οι υπουργοί της ΕΡΕ να συγκινούνται».

Στις 20 Αυγούστου ο υφυπουργός Ψαρρέας επιχειρεί να δώσει εξηγήσεις, ρίχνοντας την ευθύνη στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπάγου (1952-1955), αναφέροντας πως τότε δεν υπήρχε καθόλου κοστολόγηση και πως τα φάρμακα χρεώνονταν όπως να ’ναι!

«Κενός μονόλογος του υφυπουργού Προνοίας αντί της παραιτήσεώς του», γράφει η εφημερίδα «Ελευθερία», σχολιάζοντας τις εξηγήσεις του Ψαρρέα και παραθέτει παράδειγμα φαρμάκου μιας ιταλικής φαρμακοβιομηχανίας έναντι 15 δρχ. το κουτί, την ώρα που αντίστοιχο «γενόσημο» στην Ελλάδα, και μάλιστα στη μισή ποσότητα, κόστιζε 110 δρχ.! Σας θυμίζει κάτι η κοστολόγηση;

Τρεις μέρες αργότερα, η κυβέρνηση Καραμανλή καλύπτει τον υφυπουργό: «Ο κ. Καραμανλής εδέησε να καλύψη τους κ.κ. Αβέρωφ και Ψαρρέαν», γράφει η εφημερίδα «Μακεδονία» στις 23 Αυγούστου του 1962 και προσθέτει: «Μακρά πρωθυπουργική ανακοίνωσις εγκρίνει την στάσιν του κ. Ψαρρέα εις το θέμα της κοστολογήσεως των φαρμάκων».

Για τα μάτια του κόσμου, αρχίζουν οι πρώτες συζητήσεις για τη μείωση της τιμής πολλών σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται σε ευρεία κλίμακα.

Ωστόσο, αυτό συναντά πλέον την αντίδραση των ντόπιων φαρμακοβιομηχάνων οι οποίοι απειλούν -παλιά μου τέχνη κόσκινο- με απολύσεις προσωπικού!

Με την υπόθεση ασχολείται αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου ονόματι Σακελλαρίου, η έρευνα του οποίου διαπιστώνει επίσης πλήθος παραβάσεων.

Εχει αλλάξει ο χρόνος, έχει παραιτηθεί ο υπουργός Πρόνοιας Ανδρέας Στράτος και η εφημερίδα «Μακεδονία» βγαίνει με το εξής πρωτοσέλιδο: «Το σκάνδαλον των φαρμάκων προσέλαβε μεγάλην έκτασιν: 19 αρμόδιοι διευθυνταί και τμηματάρχαι των υπουργείων Πρόνοιας και Εμπορίου φέρουν ευθύνας για την κοστολόγησιν. Βαρύτατην αμέλειαν καταλογίζει ο εισαγγελεύς του Αρείου Πάγου».

Ωστόσο, παρά τις βαρύγδουπες ανακοινώσεις, τα δημοσιεύματα, τις δηλώσεις, τα πορίσματα, η υπόθεση θα χαθεί στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.

Οι πειθαρχικές διώξεις εκκρεμούσαν για χρόνια, όχι πολλά – εξάλλου δεν θα περάσει και πολύς καιρός ώσπου η χώρα να μπει στον γύψο και τα σκάνδαλα με τη σειρά τους να εξαγνιστούν στην κολυμβήθρα των συνταγματαρχών.

Ελπίζουμε να μη συμβεί και με τη Novartis το ίδιο.

Οφείλουμε ένα ευχαριστώ στον αναγνώστη μας κ. Βασίλη Πολάτολγου που μας έδωσε την πρώτη βασική πληροφορία για να ασχοληθούμε με το συγκεκριμένο θέμα.