Γράμμος–Βίτσι 1949: Παράλληλες Ερμηνείες μιας Ιστορικής Τραγωδίας

από

Η Διοτίμα  γράφει: 

Η τελική μάχη του Ελληνικού Εμφυλίου στα Γράμμος–Βίτσι (Αύγουστος 1949) υπήρξε το αποκορύφωμα μιας τριετούς σύγκρουσης που σημάδεψε βαθιά τον τόπο. Η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) έφερε χιλιάδες νεκρούς, μαζικές εξορίες και την οριστική συντριβή κάθε απόπειρας λαϊκής εξουσίας.

Το πώς και γιατί ο ΔΣΕ οδηγήθηκε σε μια μάχη που πολλοί θεωρούν «προδιαγεγραμμένη σφαγή» αποτελεί μέχρι σήμερα αντικείμενο αντιπαράθεσης. Στο παρόν κείμενο παρουσιάζονται συγκριτικά οι βασικές ερμηνείες – από την κλασική κρατική αφήγηση έως τις πιο ριζοσπαστικές αναγνώσεις.

1. Η κριτική προσέγγιση (Homo-Naturalis.gr)

Σύμφωνα με την άποψη που διατυπώθηκε στο Homo-Naturalis.gr, τα γεγονότα του Γράμμου–Βίτσι δεν συνιστούν απλό «εμφύλιο», αλλά μια προσχεδιασμένη γενοκτονία.

  • Ο ΔΣΕ οδηγήθηκε συνειδητά σε παγίδα, σε μια άνιση μάχη χωρίς ελπίδα σωτηρίας.

  • Η ελληνική κυβέρνηση, η βασιλική αυλή και οι Δυτικοί σύμμαχοι (ΗΠΑ–Βρετανία) συνεργάστηκαν στην προετοιμασία της στρατιωτικής εξόντωσης.

  • Η Σοβιετική Ένωση, με τη σιωπή της και τις δεσμεύσεις της Γιάλτας, αποδέχθηκε την καταστροφή του ΔΣΕ.

  • Ουσιαστικά, υπήρξε μια διεθνής συμφωνία να «τελειώσει» οριστικά το ελληνικό επαναστατικό κίνημα, ώστε να μην αμφισβητηθεί το καθεστώς στη Δύση της Μεσογείου.

2. Η κρατική–δυτική αφήγηση

Η επίσημη εκδοχή που κυριάρχησε στην Ελλάδα για δεκαετίες τόνιζε ότι:

  • Ο ΔΣΕ ήταν μια μειοψηφία χωρίς ευρεία λαϊκή στήριξη.

  • Ο κυβερνητικός στρατός, με την ενίσχυση ΗΠΑ και Βρετανίας, διέθετε συντριπτική υπεροπλία σε άνδρες και μέσα.

  • Η στρατιωτική ηγεσία υπό τον Παπάγο σχεδίασε μεθοδικά τις επιχειρήσεις «Πυρσός», που κατέληξαν στη συντριβή των ανταρτών.

    Η αφήγηση αυτή απορρίπτει την ιδέα «γενοκτονίας» ή «προδοσίας» και βλέπει την ήττα ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα του άνισου συσχετισμού δυνάμεων.

3. Η κομμουνιστική εκδοχή (ΚΚΕ)

Το ΚΚΕ, μετά την ήττα, τόνισε:

  • Την προδοσία του Τίτο, ο οποίος το 1948 έκλεισε τα σύνορα Γιουγκοσλαβίας–Ελλάδας, στερώντας από τον ΔΣΕ οπλισμό και ασφαλή καταφύγια.

  • Την αμερικανική επέμβαση, που άλλαξε ριζικά τους όρους της μάχης.

  • Την ηρωική αντίσταση των μαχητών που «έπεσαν για τον λαό».

    Αν και κατήγγειλε τον αποκλεισμό και την ανισορροπία δυνάμεων, δεν παραδέχτηκε ποτέ ότι ο Στάλιν «θυσίασε» το ΔΣΕ εκ προμελέτης. Εξήγησε την ήττα κυρίως με βάση τις εσωτερικές δυσκολίες και την εξωτερική απομόνωση.

4. Οι ακαδημαϊκές–αναθεωρητικές ερμηνείες

Ιστορικοί της νεότερης γενιάς προσεγγίζουν τα γεγονότα με έμφαση σε ψύχραιμη ανάλυση:

  • Ο ΔΣΕ ηττήθηκε γιατί επιχείρησε να μετατραπεί από αντάρτικο σε τακτικό στρατό, κάτι αδύνατο χωρίς υλική βάση και υποστήριξη.

  • Η ρήξη Τίτο–Στάλιν και το κλείσιμο των συνόρων ήταν καταλυτικά.

  • Η Σοβιετική Ένωση ουδέποτε επρόκειτο να στηρίξει σοβαρά τον ΔΣΕ, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν στη σφαίρα επιρροής της Δύσης (Γιάλτα).

  • Η ήττα ερμηνεύεται ως προϊόν στρατιωτικής ανισορροπίας και γεωπολιτικών αποφάσεων, όχι ως οργανωμένη «γενοκτονία».

Συμπέρασμα – Τέσσερις όψεις της ίδιας ήττας

  • Η κρατική αφήγηση είδε στο Γράμμος–Βίτσι μια αναμενόμενη στρατιωτική νίκη.

  • Η κομμουνιστική εκδοχή μίλησε για προδοσία Τίτο και υπερδύναμης.

  • Οι ακαδημαϊκοί εξήγησαν την ήττα με στρατηγικά λάθη και γεωπολιτικούς περιορισμούς.

  • Η κριτική άποψη (Homo-Naturalis.gr) προχωρά πέρα από αυτά, βλέποντας μια προμελετημένη σφαγή με διεθνή συμφωνία εξόντωσης.

Η ιστορία του Γράμμου και του Βίτσι παραμένει ανοικτή σε ερμηνείες. Όμως όποια οπτική κι αν υιοθετήσει κανείς, το βέβαιο είναι ότι εκεί, τον Αύγουστο του 1949, γράφτηκε ένα από τα πιο δραματικά κεφάλαια της νεότερης ελληνικής ιστορίας, με συνέπειες που καθόρισαν τον τόπο για δεκαετίες.