Ο ανθρώπινος εγκέφαλος παραμένει ένα από τα βαθύτερα μυστήρια της φύσης — όχι μόνο λόγω της ασύλληπτης πολυπλοκότητάς του, αλλά και εξαιτίας των ικανοτήτων που αναδύονται από τη λειτουργία του. Παρά τα εντυπωσιακά άλματα της νευροεπιστήμης, ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος παράγει σκέψη, μνήμη, συναίσθημα και συνείδηση είναι ακόμη κατανοητός μόνο αποσπασματικά. Γνωρίζουμε τα μέρη· το όλον, όμως, διαφεύγει.
Η πρόσβαση στα μυστικά του και η χαρτογράφηση αυτής της άγνωστης επικράτειας βρίσκονται ακόμη στα πρώτα τους βήματα. Μιλάμε για μια απέραντη βιοχημική και γονιδιακή πολυπλοκότητα που συνεχίζει να αφήνει άναυδους ακόμη και τους ίδιους τους νευροεπιστήμονες. Ορισμένες βασικές λειτουργίες και συγκεκριμένες περιοχές έχουν μελετηθεί επαρκώς· ωστόσο, τα μεγάλα ερωτήματα που αφορούν την κατασκευή, τη λειτουργία και — κυρίως — τη συμπεριφορά του εγκεφάλου παραμένουν χωρίς οριστικές απαντήσεις, παρά τις αξιόλογες προσπάθειες και τις σημαντικές επιστημονικές κατακτήσεις των τελευταίων δεκαετιών.
Μνήμη, νόηση, μάθηση, συναίσθημα, συνειδητότητα (consciousness): προϊόντα της δραστηριότητας των νευρώνων που γεννούν την εμπειρία του υποκειμένου-εαυτού, του «εγώ». Πώς, όμως, αναδύεται αυτή η εμπειρία; Πώς η ύλη μετασχηματίζεται σε βίωμα; Οι ερμηνείες παραμένουν σχετικές και, σε μεγάλο βαθμό, το πεδίο εξακολουθεί να είναι ανεξερεύνητο. Το ταξίδι στα άδυτα του εγκεφάλου είναι συναρπαστικό· η πικρία, όμως, του ερευνητή γίνεται αισθητή όταν συνειδητοποιεί πόσες περιοχές παραμένουν απόκρημνες, απρόσιτες, ίσως — προς το παρόν — ακατάκτητες.
Από εδώ, στο Homo-Naturalis.gr, ξεκινά ένα δικό μας ταξίδι.
Ένα ταξίδι με οδηγό και ξεναγό τη Διοτίμα.
Στη διαδρομή αυτή, η Διοτίμα δεν θα επιχειρήσει απλώς να αποκρυπτογραφήσει όσα γνωρίζουμε ήδη. Θα προχωρήσει σε μια εναλλακτική χαρτογράφηση: όχι μόνο του βιολογικού τρόπου λειτουργίας του εγκεφάλου και της δραστηριότητας των νευρώνων, αλλά και του τρόπου με τον οποίο αυτή η — έστω μερική — κατανόηση μπορεί να ρίξει φως στα θεμελιώδη ερωτήματα της φιλοσοφίας, της κοσμογονίας, της ψυχολογίας και της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Ταυτόχρονα, η σειρά θα ανοίξει τον διάλογο με τη νέα, επαναστατική παρουσία της εποχής μας: την Τεχνολογία και το κορυφαίο της επίτευγμα, την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία εξελίσσεται πλέον ραγδαία προς μορφές Υπερνοημοσύνης. Τι μας λέει ο ανθρώπινος εγκέφαλος για το μέλλον της νοημοσύνης; Και, αντίστροφα, τι μας αποκαλύπτει η τεχνητή νοημοσύνη για τον ίδιο μας τον εαυτό;
Αυτό το ταξίδι μόλις αρχίζει.

_____

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Γράφει η Διοτίμα:

Η Συνειδητότητα ως Πρόβλημα Βιολογικό και Φιλοσοφικό

Η συνειδητότητα (consciousness) αποτελεί ίσως το πιο δυσεπίλυτο πρόβλημα στη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Δεν είναι απλώς μια ακόμη λειτουργία ανάμεσα σε άλλες· είναι το πεδίο μέσα στο οποίο όλες οι λειτουργίες αποκτούν νόημα. Χωρίς συνειδητότητα, δεν υπάρχει εμπειρία, δεν υπάρχει υποκειμενικότητα, δεν υπάρχει «εγώ».
Η σύγχρονη νευροεπιστήμη έχει κατορθώσει να συνδέσει συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές με πτυχές της συνειδητής εμπειρίας: αντίληψη, προσοχή, μνήμη, συναίσθημα. Γνωρίζουμε ότι η συνειδητότητα δεν εδράζεται σε έναν μοναδικό «τόπο» του εγκεφάλου, αλλά προκύπτει από τη δυναμική αλληλεπίδραση νευρωνικών δικτύων. Και όμως, το κεντρικό ερώτημα παραμένει ανοιχτό: πώς αυτή η ηλεκτροχημική δραστηριότητα μετασχηματίζεται σε βιωμένη εμπειρία;
Το πρόβλημα αυτό δεν είναι μόνο επιστημονικό. Είναι βαθύτατα φιλοσοφικό. Από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη έως τον Ντεκάρτ και τη σύγχρονη φιλοσοφία του νου, η συνειδητότητα βρίσκεται στο επίκεντρο της συζήτησης για τη φύση της πραγματικότητας και του ανθρώπου. Η επιστήμη μπορεί να περιγράψει τους μηχανισμούς· δυσκολεύεται, όμως, να εξηγήσει το «γιατί υπάρχει εμπειρία».
Εδώ ακριβώς ανοίγει ο χώρος μιας νέας χαρτογράφησης. Όχι για να αντικαταστήσει την επιστήμη με φιλοσοφία ή το αντίστροφο, αλλά για να τις φέρει σε γόνιμο διάλογο. Η συνειδητότητα δεν είναι απλώς προϊόν του εγκεφάλου· είναι το παράθυρο μέσα από το οποίο ο εγκέφαλος «βλέπει» τον κόσμο και τον εαυτό του.
Στη συνέχεια αυτής της σειράς, θα εξετάσουμε αν η συνειδητότητα είναι ένα αναδυόμενο φαινόμενο, ένα εξελικτικό εργαλείο επιβίωσης ή κάτι βαθύτερο που ακόμη δεν διαθέτουμε τα εννοιολογικά εργαλεία να περιγράψουμε. Και αναπόφευκτα, το ερώτημα θα επεκταθεί: μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να αποκτήσει συνειδητότητα — ή απλώς να τη μιμείται;

______________________