Ο ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΚΙΝΕΖΙΚΟΣ ΚΟΡΟΝΑΪΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΑΘΗΝΑΪΚΟΣ ΛΟΙΜΟΣ

ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Αγριεύουν τα πράγματα στην Ευρώπη με τον κοροναϊό: Σε κατάσταση συναγερμού και η Ιταλία

Συναγερμός έχει σημάνει σε ολόκληρο τον πλανήτη εξαιτίας της εξάπλωσης του κοροναϊού.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, κρούσματα κοροναϊού έχουν επιβεβαιωθεί σε 22 χώρες, ανάμεσα στις οποίες η Ιταλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία. Στην Ιταλία το υπουργικό συμβούλιο κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση συναγερμού για τους επόμενους έξι μήνες.

Οι θάνατοι που οφείλονται σε επιβεβαιωμένα κρούσματα του νέου κοροναϊού έχουν φθάσει τους 213, ενώ ο αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων είναι σχεδόν 10.000. Στην Ευρώπη έχουν επιβεβαιωθεί δεκαεννέα κρούσματα – έξι στη Γερμανία, πέντε στη Γαλλία, δύο στην Μεγάλη Βρετανία, δύο στην Ιταλία, δύο στη Ρωσία, ένα στη Σουηδία και ένα στη Φινλανδία-, θέτοντας σε επιφυλακή και την Ευρωπαϊκή Ένωση, με τις αρμόδιες υπηρεσίες να δηλώνουν έτοιμες να συνδράμουν στον επαναπατρισμό των Ευρωπαίων πολιτών.

*****

Ουδείς γνωρίζει την εξέλιξη της επιδημίας του Κοροναϊού. Να ευχόμαστε να είναι περιορισμένης διάρκειας και έκτασης. Η ανθρωπότητα έχει ζήσει τραγικές στιγμές από τις κατά καιρούς επιδημίες. Η Κίνα δεν είναι η πρώτη φορά που αντιμετωπίζει δολοφονικές επιδημίες. Μια απ΄αυτές ,η χειρότερη, είναι τούτη:

Η τρίτη πανδημία πανούκλας

“Στη δεκαετία του 1850, η επαρχία Yunnan της Κίνας έμελλε να γίνει το ζοφερό σκηνικό πάνω στο οποίο θα στηνόταν η τρίτη (και τελευταία) πανδημία πανούκλας που γνώρισε ο κόσμος. Ο λοιμώδης πυρετός έπληξε τους κατοίκους της περιοχής, εξοντώνοντας δεκάδες χιλιάδες, ενώ περί τα τέλη του 19ου αιώνα η επιδημία εξαπλωνόταν και στις γύρω περιοχές (Χονγκ-Κονγκ, Ινδία, Νότια Αφρική, Ισημερινό, Σαν Φρανσίσκο κ.λπ.), με καταστροφικές συνέπειες: 12 εκατομμύρια άνθρωποι θα έχαναν τη ζωή τους. Η επιστημονική γνώση που αναπτύχθηκε ωστόσο από την πάλη των γιατρών με τη νόσο εξασφάλισε το γεγονός ότι ο κόσμος δεν θα ξανάβλεπε και μια τέταρτη πανδημία πανούκλας στην ιστορία του”

 

Ας  δούμε τις χειρότερες επιδημίες που γνώρισε ποτέ ο  πλανήτης μας:

 1.Ο λοιμός της Αρχαίας Αθήνας

Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου(431 π.Κ.Χ) εκδηλώθηκε   μια περίεργη,ανεξήγητη ακόμα και σήμερα αρρώστια,που  θέρισε τους Αθηναίους. Πέρα από θανατηφόρα, υπήρξε και βασανιστική για τους πάσχοντες και παράλληλα  “επαίσχυντη”.

Παραθέτουμε με  αλφαβητική σειρά ,τις λοιμώδεις νόσους, οι οποίες έχουν κατά καιρούς υποστηριχθεί ως οι κύριες αιτίες  αυτού του λοιμού της Aθήνας:

Άνθρακας

 

Βουβωνική πανώλη

 

Γρίπη

 

Γρίπη με επιπλοκή από

 

Σύνδρομο τοξικού shock

 

Ελονοσία

 

Έμπολα

 

Εφιδρωτική νόσος

 

Εργοτισμός

 

Ερυσίπελας

 

Ιλαρά

 

Κίτρινος πυρετός με επιπλοκή  από σκορβούτο

 

Μάλις

 

Μηνιγγίτιδα

 

Οστρακιά κακοήθης

 

Πυρετός Lassa

 

Πυρετός Rift Valley

 

Σκορβούτο

 

Σύνδρομο τοξικού shock

 

∆ουλαραιμία

 

Τροφική τοξική αλευκία

 

Τυφοειδής πυρετός

 

Τύφος

 

∆ύφος με επιπλοκή πανώλης/δυσεντερίας/κίτρινου πυρετού

 

Χολέρα

 

 

(Θα επανέλθουμε στο λοιμό παρακάτω με αναφορές από το Θουκυδίδη). 

 

2. Ο Μαύρος Θάνατος

Η επιδημία πανούκλας πιστεύεται ότι ξεκίνησε γύρω από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και εξαπλώθηκε γρήγορα στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και σε τμήματα της Ασίας. Οι αρουραίοι που φώλιαζαν στα έγκατα των πλοίων που μετέφεραν σιτηρά ήταν η αιτία της νόσου που αφάνισε την Ευρώπη. Η πιο καταστροφική στιγμή της πανδημίας ήταν η τετραετία 1347-1351, που σύμφωνα με εκτιμήσεις ξεκλήρισε τα 2/3 του πληθυσμού της Ευρώπης.

3. Η πανούκλα του Ιουστινιανού

Το 540 μ.Χ. μια άγνωστη ασθένεια που γεννιόταν από τα τρωκτικά της Αιγύπτου μεταφερόταν μέσω καραβιών στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η πανούκλα αξίωνε 5.000 ζωές την ημέρα, αφανίζοντας τον μισό περίπου πληθυσμό της πόλης. Η πανδημία δεν περιορίστηκε ωστόσο εντός των τειχών της Κωνσταντινούπολης: εξαπλώθηκε σε Ευρώπη και Ασία, γινόμενη η φονικότερη επιδημία της αρχαιότητας. Πενήντα μόνο χρόνια από την πρώτη εκδήλωσή της, 25-100 εκατομμύρια είχαν χάσει τη ζωή τους…

4.Η πανδημία γρίπης του 1918-1919

Η κρίση γρίπης σκότωσε δεκάδες εκατομμυρίων και μόλυνε το 1/3 περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα θύματα του ιού πέθαιναν γρήγορα και οδυνηρά. Ακόμα και ο νόμος για υποχρεωτική μάσκα σε δημόσια μέρη δεν κατάφερε να περιορίσει τη θανατηφόρα του δράση. Από τις αυτοψίες των πτωμάτων που είχαν χτυπηθεί από την «ισπανική γρίπη» διαπιστώνονταν ότι οι πνεύμονες των νεκρών ήταν γεμάτοι υγρό.

5. Η επιδημία πολιομυελίτιδας του 1916

Η παραλυτική νόσος πρόσβαλε χιλιάδες στην Αμερική, σκοτώνοντας πάνω από 6.000 ανθρώπους. Η πανδημία πολιομυελίτιδας του 1916 αριθμούσε 9.000 περιστατικά στη Νέα Υόρκη μόνο, γεγονός που επέβαλε καραντίνες σε όλες τις ΗΠΑ. Η πολιομυελίτιδα έμελλε ωστόσο να στοιχειώσει την Αμερική για δεκαετίες, με το 25% των ασθενών να καταλήγουν. Και έπρεπε να περιμένουμε ως τη δεκαετία του 1950 για να αναπτυχθεί το εμβόλιο από τον dr. Jonas Salk.

6. Η πρώτη πανδημία χολέρας

Η χολέρα πορεύτηκε με την ανθρωπότητα για αιώνες, με τον Ιπποκράτη να την υπαινίσσεται στην ιατρική του, ήταν ωστόσο για μακρό διάστημα περιορισμένη στο δέλτα του Γάγγη στην Ινδία. Το 1817 όμως ταξιδιώτες μετέφεραν τη νόσο -μέσα από τους δρόμους του εμπορίου- σε όλη τη χώρα και τις γειτονικές περιοχές που καταλαμβάνουν σήμερα οι χώρες της Βιρμανίας και της Σρι Λάνκα. Η «ασιατική χολέρα», όπως ονομάστηκε στη Δύση -που δεν είχε χτυπηθεί από τη χολέρα μέχρι το 1830-, απαίτησε τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων, ενώ χτύπησε τελικά και τις Φιλιππίνες και το Ιράκ, όπου 18.000 άνθρωποι πέθαναν κατά τις τρεις πρώτες βδομάδες εκδήλωσης της επιδημίας. Η «ασιατική χολέρα» ήταν η πρώτη από τις 7 πανδημίες χολέρας που θα ξεσπούσαν στον πλανήτη.

7.Η επιδημία ανεμοβλογιάς στην Ινδία

Παρόλο που δεν ήταν η πρώτη φορά που μια επιδημία ανεμοβλογιάς ξεσπούσε σε κάποια γωνιά του πλανήτη, η μολυσματική νόσος έδειξε τα τρομακτικά της δόντια στην Ινδία περί τα μέσα του 1970, με περισσότερα από 100.000 καταγεγραμμένα κρούσματα και τουλάχιστον 20.000 θανάτους. Έπειτα από μια περίοδο ωστόσο συντονισμένης δράσης και στενής παρακολούθησης από διεθνή επιτροπή, η Ινδία κατάφερε επισήμως να βγει από την καραντίνα τον Μάιο του 1975.

8.Ο κίτρινος πυρετός του Μέμφις

Το 1878 χιλιάδες Κουβανοί εγκατέλειπαν την πατρίδα τους, ως αποτέλεσμα του δεκαετή πολέμου της χώρας για ανεξαρτησία από την Ισπανία. Στο ταξίδι τους για την Αμερική μετέφεραν ωστόσο άθελά τους και τον κίτρινο πυρετό. Η Νέα Ορλεάνη ήταν το θύμα της πρώτης επιδημίας κίτρινου πυρετού που γνώριζε ο Νέος Κόσμος, με τη νόσο να ανηφορίζει τον ποταμό Μισισίπι και να εξαπλώνεται στο Μέμφις. Μέχρι το τέλος του χρόνου, πάνω από 5.000 κάτοικοι του Μέμφις έχασαν τη ζωή τους, ενώ οι συνολικές απώλειες στην κοιλάδα του Μισισίπι ανήλθαν στις 20.000.

9. Ο SARS

Ο ιός του αναπνευστικού που χτύπησε την Ασία το 2003 και έκανε δημοφιλή τη χειρουργική μάσκα, κατάφερε να εξαπλωθεί σε είκοσι και πλέον χώρες της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, Ευρώπης και Ασίας, πριν τεθεί υπό περιορισμό. Περισσότεροι από 8.000 άνθρωποι προσβλήθηκαν από τον SARS, ενώ τα θύματά του ανήλθαν σε 774. Έπειτα βέβαια από 6 μήνες πανικού, η επιδημία καταλάγιασε και τέθηκε υπό έλεγχο, τον Ιούλιο του 2003. Ακόμα και σήμερα ωστόσο, καθώς οριστική θεραπεία για τον SARS δεν υπάρχει, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι προσανατολισμένος στην ενημέρωση του κόσμου σχετικά με δράσεις πρόληψης του ιού.(newsbeast)

 

Για το σημερινό Κοροναϊό  που ξέσπασε στην Κίνα, να επισημάνουμε τα εξής:

Λίγες δεκαετίες πριν, όπως αναφέρουμε παραπάνω, πέθαιναν σωρηδόν άνθρωποι από τις επιδημίες. Ο σημερινός κοροναϊνός, αν είχε εκδηλωθεί λίγα χρόνια πριν,  θα είχε φτάσει εύκολα  από Κίνα σε όλο τον πλανήτη. Και τα θύματα θα ήταν αναρίθμητα.

Σήμερα, η οργανωμένη μορφή των σύγχρονων κρατών και η συνεργασία μεταξύ τους  είναι ο πρώτος λόγος  που δεν εξαπλώθηκε ο ιός λόγω των άμεσων και αποτελεσματικών μέτρων που έχουν ληφθεί ως τώρα.  Αυτός είναι και ο λόγος που  υποστηρίζουμε πως το “κράτος” με όλα τα “κουσούρια” και την αρνητική φόρτιση του όρου, είναι αναγκαίο. Φτάνει να ασκούν την εξουσία  νοήμονες, συνετοί, έντιμοι. Με το χρόνο, μέσα από αυτή τη μορφή του εξελιγμένου κράτους,θα περάσουμε στις αντιεξουσιστικές κοινωνίες. Ως τότε, οφείλουμε να αγωνιζόμαστε  να διαμορφώσουμε ένα κράτος δικαίου ,μια πολιτεία ανθρωποκεντρική.

Η  δεύτερη  συγκυρία είναι πως οι επιστήμες με πρωτεύουσες την Ιατρική και τις  υπόλοιπες συγγενείς της,  έκανε στις ημέρες μας σοβαρά βήματα προόδου και αναμένονται  καταπληκτικότερα.  ΄Ερευνα, εντόπιση και ανάλυση των ιών, παρασκευή εμβολίων και φαρμάκων, εξαιρετικής σημασία επιτεύγματα.

Σε λίγες δεκαετίες,   δύσκολα ιατρικά προβλήματα,όπως για παράδειγμα,   είναι η μεταμόσχευση οργάνων, η εύκολη πρόσβαση σε αυτά με την κατασκευή τους στο εργαστήριο, ο έλεγχος της απόρριψης μοσχεύματος, όλα αυτά που σήμερα ταλανίζουν την επιστήμη   στο  συγκεκριμένο ζήτημα, φαίνεται πως θα έχουν επιλυθεί.  Είναι αυτό που περιμένει ο κόσμος  με αγωνία.Και όχι μόνο οι πάσχοντες.

Για να μείνουμε στο σημερινό πρόβλημα της επιδημίας, εκείνο που πρέπει ιδιαίτερα να προσεχθεί σε αυτή τη φάση που ελέγχεται ακόμα ο ιός, είναι η προετοιμασία του κόσμου από τώρα ,ώστε να μη λειτουργήσει με πανικό και απόγνωση, σε περίπτωση που ξεφύγει η κατάσταση από τον έλεγχο. Η σωστή πληροφόρηση  πριν ακόμα ξεσπάσει η δίνη, η  είναι όρος μοναδικός ,για να μην υπάρξουν περισσότερα θύματα από την “οχλώδη”, την ανεξέλεγκτη  συμπεριφορά του πλήθους ,ακόμα και από την επιδημία. Ο κόσμος πρέπει να πληροφορηθεί  από τώρα τον τρόπο με τον οποίο οφείλει έκαστος να συμπεριφερθεί σε περίπτωση περαιτέρω εξάπλωσης του ιού.   Επειδή  σε τέτοιες καταστάσεις, αν δεν υπάρχει πειθαρχία, ενημέρωση,γνώση,  η κατάσταση αποβαίνει  ανεξέλεγκτη και επικίνδυνη.

 

 

 

Μια από τις χειρότερες επιδημίες στον αρχαίο κόσμο, όπως προαναφέραμε,  ήταν ο περίφημος λοιμός της Αθήνας στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου.  Ξέσπασε το δεύτερος έτος της πολιορκίας της πόλης από τους Σπαρτιάτες (430).Στις μέρες μας η μαρτυρία του ιστορικού Θουκυδίδη επιβεβαιώθηκε απολύτως στην έρευνα του τάφου του Κεραμεικού.

Φωτογραφία: Η έρευνα στον τάφο του Κεραμεικού

Το απαραίτητο σκελετικό υλικό για την πραγματοποίηση μίας αντίστοιχης έρευνας σε θύματα του Λοιμού της Αθήνας ανακαλύφθηκε σε σχετικά πρόσφατη αρχαιολογική ανασκαφή της περιόδου 1994-5, που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή του αρχαίου νεκροταφείου της Αθήνας, στον Κεραμεικό. Στην ανασκαφή αυτή ανακαλύφθηκε ένας ομαδικός τάφος ακανόνιστου σχήματος (6,5 μ, μήκους και 1,6 μ. βάθους) που περιείχε περίπου 150 νεκρούς, μεταξύ των οποίων και αρκετά παιδιά. Ο ομαδικός αυτός τάφος χρονολογήθηκε με την αξιολόγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων μεταξύ 430-426 π.Χ., δηλαδή περίπου στην εποχή κατά την οποία ξέσπασε ο Λοιμός της Αθήνας.

Το κρανίο της φωτογραφίας βρέθηκε σε ομαδική ταφή, στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού. Ανήκε σ ένα παιδί ηλικίας έντεκα περίπου ετών με χαρακτηριστικά θήλεος ατόμου. Οι αρχαιολόγοι έδωσαν στο κορίτσι αυτό το όνομα «Μύρτις». Πρόκειται για το μοναδικό παιδικό κρανίο που φέρει τη μόνιμη οδοντοφυΐα και μερικά νεογιλά δόντια.

 

Να δούμε την περιγραφή του λοιμού  μέσα από   τις σελίδες των “Ιστοριών” του Θουκυδίδη. Μάλιστα,  ο μεγάλος ιστορικός, που και ο ίδιος είχε προσβληθεί από την αρρώστια, αλλά κατάφερε να επιβιώσει, μας δίνει ένα εξαιρετικό παράδειγμα ιστορικής  μαρτυρίας, μέσα από την προσωπική του εμπειρία. Και παράλληλα,  αφήνει ένα μήνυμα -μάθημα,ως παρακαταθήκη   σε όσους ασχολούνται  με την επιστήμη του Αθηναίου Ιστορικού  στους αιώνες.

Γράφει:

“Εγὼ δὲ οἷόν τε ἐγίγνετο λέξω, καὶ ἀφ᾽ ὧν ἄν τις σκοπῶν, εἴ ποτε καὶ αὖθις ἐπιπέσοι, μάλιστ᾽ ἂν ἔχοι τι προειδὼς μὴ ἀγνοεῖν, ταῦτα δηλώσω αὐτός τε νοσήσας καὶ αὐτὸς ἰδ111ὼν ἄλλους πάσχοντας*.

(Ἐγώ θά φανερώσω μόνο τί λογῆς ἦταν -η αρρώστια-  κι ἀπό τί συμπτώματα, ἄν τύχει καί ξανάρθει ποτέ, θά μποροῦσε κανείς καλύτερα νά ἐξετάσει τό πράμα καί νά τό γνωρίσει ἀπό τά πρίν, ὥστε νά μήν τά ‘χει ἐντελῶς χαμένα• γιατί τήν πέρασα κ’ ἐγώ, καί εἶδα πολλούς ἄλλους πού ὑπόφεραν ἀπ’ αὐτήν).

 

Ο ΛΟΙΜΟΣ  (“ΘΟΥΚΙΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ”)

Ἀλλά πρίν περάσουν πολλές ἡμέρες ἀπό τήν ὥρα πού μπῆκαν στήν Ἀττική, πρωτοφανερώθηκε ἡ ἀρρώστεια στήν Ἀθήνα, ἀρρώστεια πού λένε βέβαια πώς ἔπεσε κι ἄλλοτε σέ πολλούς τόπους, γύρω στή Λῆμνο καί ἀλλοῦ, ἀλλά πουθενά δέν θυμοῦνται νά παρουσιάστηκε τόσο φοβερή, οὔτε νά χάλασε τόσους ἀνθρώπους. Γιατί δέν μποροῦσαν νά κάνουν τίποτα οὔτε οἱ γιατροί πού κοίταζαν τούς ἀρρώστους στήν ἀρχή, γιατί δέν ἤξεραν τή φύση τοῦ κακοῦ, κι αὐτοί οἱ ἴδιοι πέθαιναν σέ μεγαλύτερην ἀναλογία ὅσο περισσότερο τοὺς πλησίαζαν, οὔτε καμιά ἄλλη ἀνθρώπινη τέχνη• κι ὅλες οἱ παρακλήσεις πού ἔκαναν στούς ναούς κι ὅσα προσκυνήματα στά μαντεῖα κι ἄλλα τέτοια, ἦταν ὅλα τοῦ κάκου• καί στό τέλος τά παράτησαν κι αὐτά, γιατί τούς χαντάκωσε τό κακό.

Κ’ ἔπιασε ἡ ἀρρώστεια, καθώς λένε, πρῶτα–πρῶτα ἀπό τήν Αἰθιοπία πέρα ἀπό τήν Αἴγυπτο, κατέβηκε ὕστερα στήν Αἴγυπτο κι ἀπό κεῖ στή Λιβύη, καί σέ πολλά μέρη τῆς μεγάλης ἐπικράτειας τοῦ Πέρση βασιλιᾶ. Στήν πολιτεία τῆς Ἀθήνας φανερώθηκε ξαφνικά, ἀφοῦ πείραξε μερικούς πρῶτα στόν Πειραιᾶ, ὥστε οἱ Πειραιῶτες εἶπαν πώς οἱ Πελοποννήσιοι εἴχανε ρίξει φαρμάκι στά πηγάδια καί τίς στέρνες• γιατί δέν εἶχαν ἀκόμα βρύσες ἐκεῖ. Ἀργότερα ὅμως ἦρθε καί στήν ἀπάνω πολιτεία, καί πέθαιναν τότε πιά πολύ περισσότεροι. Ἄς λέει λοιπόν ὁ καθένας γι’ αὐτό ὅσα ξέρει, εἴτε γιατρός εἶναι εἴτε καί ἄμαθος, ἀπό τί δηλαδή ἦταν πιθανό νά γεννήθηκε, κι ἄς ἀναφέρει τίς αἰτίες πού νομίζει πώς ἦταν ἀρκετά ἰσχυρές γιά νά φέρουν τέτοια μεγάλη ἀλλαγή στήν κατάσταση ἀπό τήν ὑγεία στό θανατικό. Ἐγώ θά φανερώσω μόνο τί λογῆς ἦταν, κι ἀπό τί συμπτώματα, ἄν τύχει καί ξανάρθει ποτέ, θά μποροῦσε κανείς καλύτερα νά ἐξετάσει τό πράμα καί νά τό γνωρίσει ἀπό τά πρίν, ὥστε νά μήν τά ‘χει ἐντελῶς χαμένα• γιατί τήν πέρασα κ’ ἐγώ, καί εἶδα πολλούς ἄλλους πού ὑπόφεραν ἀπ’ αὐτήν.

Ὁ χρόνος ἐκεῖνος, ὅπως τό παραδέχονταν ὅλοι, ἦταν ἐξαιρετικά ἐλεύτερος ἀπό ἄλλες ἀρρώστειες• κι ἄν κανείς πρίν ἀπ’ αὐτήν, ἦταν κάπως ἀνήμπορος, ὅλα ξεκαθάριζαν πώς ἦταν αὐτή. Τούς ἄλλους ὅμως, πού δέν εἶχαν καμιά φανερή αἰτία κακοδιαθεσίας, ἔξαφνα, ἐνῶ ἦταν προτήτερα ἐντελῶς γεροί, τούς ἔπιαναν πρῶτα δυνατές θέρμες στό κεφάλι, καί κοκκίνιζαν τά μάτια τους κ’ ἐρεθίζονταν πολύ, κι ἀπ’ τήν ἀρχή ἄναβαν καί μάτωναν τά μέσα τους, ὁ φάρυγγας καί ἡ γλώσσα, κι ἡ ἀναπνοή τους ἔβγαινε παράξενη καί βρωμοῦσε• ἔπειτ’ ἀπ’ αὐτά ἄρχιζε δυνατό φτάρνισμα καί βραχνάδα, καί σέ λίγο κατέβαινε στό στῆθος τό πάθημα, μέ δυνατό βήχα• κι ὅταν πιανόταν ἀπό τήν καρδιά, τῆς ἔδινε μιὰ καί τή γύριζε ἀνάποδα, κ’ ἔβγαινε χολή ἀπό τό στόμα κι ἀπό κάτω, ὅσων λογιῶν ἔχουν κι ὄλας ὀνοματίσει οἱ γιατροί, καί μάλιστα μέ δυνατούς πόνους, καί τούς περισσότερους τοὺς ἔπιανε ξερό ρέψιμο πού τούς ἔφερνε δυνατούς σπασμούς, πού σέ ἄλλους σταματοῦσαν ὕστερ’ ἀπό λίγο, σέ ἄλλους ὅμως κρατοῦσαν μέρες ὁλόκληρες. Καί σ’ ὅποιον τ’ ἄγγιζε ἀπ’ ἔξω, τό κορμί τοῦ ἀρρώστου δέν ἦταν οὔτε ὑπερβολικά ζεστό, οὔτε ὑγρό, ἀλλά κοκκινωπό, μελανιασμένο, γεμάτο ἐξανθήματα, μικρά σπειριά ἤ καί πληγές• ἀπό μέσα τους ὅμως ἔνιωθαν τέτοια πυρά, πού δέν μποροῦσαν νά ὑποφέρουν νά τούς ἀγγίζουν οὔτε τά πιό ψιλά καί μαλακά ροῦχα ἤ σεντόνια ἤ ὁτιδήποτε ἄλλο καί τήν πιό μεγάλη ἀνακούφιση θά ἔνιωθαν ἄν μποροῦσαν νά ριχτοῦνε μέσα σέ κρύο νερό. Καί πολλοί ἀπ’ ὅσους δέν εἶχαν κανένα νά τούς κοιτάξει ἔκαναν αὐτό ἀκριβῶς, πέφτοντας μέσα σέ πηγάδια βασανισμένοι ἀπό ἀδιάκοπη καί ἀνυπόφορη δίψα• καί τό ἴδιο ἔκανε εἴτε ἔπιναν πολύ εἴτε λίγο.

Καί πάνω ἀπ’ ὅλα καί χωρίς ἀναπαμό ἦταν ἡ στενοχώρια πού δέν μποροῦσαν νά βροῦν ἀνακούφιση σέ τίποτα, καί οὔτε μποροῦσαν νά κοιμηθοῦν. Τό σῶμα ὅμως, ὅσον καιρό ἦταν ἡ ἀρρώστεια στό κρίσιμο στάδιό της, δέ μαραινόταν, ἀλλά ἄντεχε στό βάσανο περισσότερο ἀπ’ ὅ,τι θά μποροῦσε κανείς νά περιμένει, ἔτσι πού πέθαιναν ―οἱ περισσότεροι― ὕστερ’ ἀπό ἐννιά ἤ ἑφτά μεριές ἀπό τή μέσα τους κάψα, χωρίς νά ‘χει ἐντελῶς ἐξαντληθεῖ ἡ δύναμή τους• ἤ ἄν ξέφευγαν αὐτό τό στάδιο, κατέβαινε ὕστερα τό κακό στήν κοιλιά, πού γέμιζε πληγές κι ἀφοῦ τούς ἔπιανε δυνατή καί ἀσταμάτητη διάρροια, πέθαιναν οἱ περισσότεροι στό δεύτερο αὐτό στάδιο ἀπό τήν ἐξάντληση. Καί τό κακό περνοῦσε ἀπ’ ὅλο τό κορμί, μιὰ καί εἶχε στερεωθεῖ στήν ἀρχή στό κεφάλι καί προχωροῦσε ἀπό πάνω πρός τά κάτω, κι ἄν κανείς σωζόταν ἀπό τά χειρότερα, φανερωνόταν τοῦτο ἐπειδή ἔπιανε πιά τίς ἄκρες• γιατί ἔπεφτε καί στά γεννητικά ὄργανα, καί στίς ἄκριες τῶν χεριῶν καί τῶν ποδιῶν, καί πολλοί πού συνῆλθαν ἔμειναν χωρίς αὐτά• μερικοί ἄλλοι πάλι ἔχασαν τό φῶς τους ἤ τό θυμητικό τους ἐνῶ ἄντεξαν στήν καθαυτό ἀρρώστεια στήν ἀρχή, καί ξέχασαν μόλις σηκώθηκαν ποιοί ἦταν οἱ ἴδιοι καί δέ γνώριζαν οὔτε τούς πιό στενούς συγγενεῖς καί φίλους τους.

Γιατί ἡ μορφή τῆς ἀρρώστειας ἦταν κάτι πού ξεπερνοῦσε τίς λογικές εἰκασίες τῶν ἀνθρώπων, καί πρόσβαλλε τόν καθένα πιό βαρειά ἀπ’ ὅσο μπορεῖ νά βαστάξει ἡ ἀνθρώπινη φύση, καί φανερώθηκε κι ἀπό τό ἑξῆς πώς δέν ἦταν καμιά ἀπό τίς συνειθισμένες ἀρρώστειες: τά ὄρνια δηλαδή καί τά τετράποδα ζῶα, ὅσα τρῶν ἀνθρώπινη σάρκα, μ’ ὅλο πού εἴχανε μείνει πολλά ἄταφα κορμιά, ἤ δέν τά πλησίαζαν, ἤ ἄν τά δοκίμαζαν, πέθαιναν κι αὐτά. Κι ἀπόδειξη, πώς παρουσιάστηκε καθαρά ἐλάττωση τῶν πουλιῶν αὐτῶν, καί δέν τά ‘βλεπε κανείς οὔτε ἀλλοῦ, οὔτε γύρω σέ νεκρούς ἀπό τήν ἀρρώστεια• ἐνῶ τά σκυλιά ἔδιναν ἀκόμα καλύτερη ἀφορμή νά τό παρατηρήσει κανείς, ἐπειδή ζοῦνε μαζί μέ τόν ἄνθρωπο.

Τέτοια λοιπόν ἦταν στίς μεγάλες γραμμές ἡ μορφή τῆς ἀρρώστειας, μ’ ὅλο πού παρέλειψα πολλά γνωρίσματα ἀσυνείθιστα καί παράξενα, πού τύχαιναν νά παρουσιαστοῦν διαφορετικά στόν ἕνα ἀπό τόν ἄλλον. Καί καμιά ἄλλη ἀπό τίς συνειθισμένες στενοχώριες δέ βασάνιζε τόν κόσμο ἐκεῖνο τόν καιρό• γιατί κι ἄν τύχαινε νά παρουσιαστεῖ καμιά, κατέληγε σέ τούτην–ἐδῶ. Καί πέθαιναν οἱ ἄνθρωποι, ἄλλοι χωρίς περιποίηση, κι ἄλλοι πού εἶχαν κάθε δυνατή φροντίδα. Καί δέ βρέθηκε κανένα γιατρικό, πού νά μπορεῖ κανείς νά πεῖ πώς εἶναι τό γιατρικό τῆς ἀρρώστειας αὐτῆς, πού ἔμελλε χωρίς ἄλλο νά βοηθήσει τόν ἄρρωστο ἄν τοῦ τό ‘δινε (γιατί ὅ,τι ὠφελοῦσε τόν ἕνα, τό ἴδιο αὐτό πράμα χειροτέρευε τόν ἄλλον), καί καμιά ἀνθρώπινη κράση δέ φάνηκε ἀπό μόνη της ἄξια ν’ ἀντισταθεῖ στήν ἀρρώστεια, εἴτε ἦταν πολύ δυνατή, εἴτε τόσο ἀδύνατη ὥστε νά μήν τήν πιάσει τό κακό ἀλλά τούς ἐσάρωσε ὅλους, κ’ ἐκείνους ἀκόμη πού εἶχαν τήν πιό περιποιημένη δίαιτα καί τρόπο ζωῆς.

Χειρότερο ἀπ’ ὅλα ἦταν ἡ κατάθλιψη πού ἔπιανε τόν καθένα μόλις ἔνιωθε πώς ἀδιαθετοῦσε (γιατί ἡ ψυχική τους κατάσταση γύριζε τότε στήν ἀπελπισία, κι ἀφήνονταν πολύ περισσότερο ἀπό μιᾶς ἀρχῆς καί δέν ἀντιδροῦσαν) καθώς κι ὅτι ὁ ἕνας γέμιζε μόλεμα ἀπό τόν ἄλλον πού περιποιόταν καί πέθαιναν ἀράδα σάν τά προβατα• καί τή μεγαλύτερη φθορά τήν προξενοῦσε τοῦτο: ἄν δηλαδή δέν ἤθελαν νά πλησιάσουν ὁ ἕνας τόν ἄλλον ἀπό φόβο μήν κολλήσουν, πέθαιναν οἱ ἄρρωστοι μόνοι κ’ ἔρημοι• κι ἄδειασαν ἔτσι πολλά σπίτια γιατί δέν ἦταν κανείς νά τούς κοιτάξει• κι ἄν πάλι ἐπικοινωνοῦσαν, τούς χαλοῦσε ἡ ἀρρώστεια, καί περισσότερο ἐκείνους πού ἤθελαν νά φερθοῦνε καθώς πρέπει• γιατί ντρέπονταν νά δείξουν πώς λογαριάζουν τόν ἑαυτό τους καί πήγαιναν κοντά στούς ἀγαπημένους τους. Ἀφοῦ ἀκόμα καί τά μοιρολόγια τῶν πεθαμένων τά παράτησαν στό τέλος καί οἱ ἴδιοι oἱ συγγενεῖς τους, ἀποκαμωμένοι ἀπό τή μεγάλη συμφορά. Ὅμως ἐκεῖνοι πού εἶχαν περάσει τήν ἀρρώστεια κ’ εἴχανε σωθεῖ, αὐτοί σπλαχνίζονταν περισσότερο καί τούς ἑτοιμοθάνατους κι ὅσους ψήνονταν ἀπό τό κακό, καί οἱ ἴδιοι δέ φοβοῦνταν πιά• γιατί δέν ἔπιανε ἡ ἀρρώστεια δύο φορές τόν ἴδιον ἄνθρωπο, ὥστε νά τόν θανατώσει. Καί τούς μακάριζαν οἱ ἄλλοι, κι αὐτοί οἱ ἴδιοι ἀπ’ τή μεγάλη τους χαρά γιά τή σωτηρία τούς σ’ αὐτή τήν περίσταση εἶχαν τήν μάταιην ἐλπίδα πώς γιά πάντα δέ θενά πέθαιναν οὔτε κι ἀπό καμιάν ἄλλην ἀρώστεια.

Κοντά στά βάσανα τῆς στιγμῆς τούς τυραννοῦσε καί ἡ συγκέντρωση τῶν κατοίκων ἀπό τήν ἐξοχή στήν πολιτεία κ’ ὑπόφεραν περισσότερο οἱ πρόσφυγες. Γιατί ἐπειδή δέν ὑπῆρχαν ἀρκετά σπίτια, παρά ἔμεναν σέ πνιγηρές παράγκες καί ἦταν κι ὅλας καλοκαίρι, πέθαιναν χωρίς νά μποροῦν νά τηρηθοῦν οἱ εὐπρέπειες, ἀλλά καί πεθαίνοντας ἔπεφταν οἱ νεκροί ἀπάνω στά πτώματα, κι ἄλλοι ψυχομαχοῦσαν τριγυρίζοντας μέσα στούς δρόμους, κι ἀπό τήν ἀκράτητη δίψα τους μαζεύονταν μισοπεθαμένοι γύρω σ’ ὅλες τίς βρύσες. Καί οἱ ναοί ὅπου εἶχαν κατασκηνώσει ἦταν γεμάτοι νεκρούς πού εἶχαν ξεψυχήσει ἐκεῖ μέσα γιατί ὅταν παράγινε τό κακό, μήν ξέροντας πιά τί θ’ ἀπογίνουν, οἱ ἄνθρωποι τό γύρισαν στήν ἀψηφισιά γιά τά θεῖα καί τίς θρησκευτικές ἀπαγορεύσεις• κι ὅλες οἱ κανονικές τελετές, πού συνειθίζονταν ἄλλοτε στίς κηδεῖες, ἔγιναν ἄνω–κάτω, καί τούς ἔθαβαν ὅπως μποροῦσε ὁ καθένας. Καί πολλοί κατάντησαν νά κηδεύουν τούς δικούς τους χωρίς καμιά ντροπή, γιατί τούς ἔλειπαν τά χρειαζούμενα, ἀφοῦ τούς εἶχαν κι ὅλας πεθάνει τόσοι συγγενείς• ἄλλοι προλάβαιναν ξένους πού σώριαζαν ξύλα γιά νά κάψουν τό νεκρό τους, κ’ ἔβαζαν ἀπάνω τό δικό τους, κι ἄναβαν τή φωτιά ἀπό κάτω, ἄλλοι, ἐνῶ καιγόταν κι ὅλας ξένος νεκρός ἔριχναν ἀπό πάνω τό δικό τους καί τό ‘βαζαν στά πόδια.

Καί σέ ἄλλα πράματα ἔδωσε ἡ ἀρρώστεια τήν κυριότερη πρώτη ἀφορμή γιά παρανομίες• γιατί τολμοῦσε κανείς πιό εὔκολα ἐκεῖνα πού προτήτερα κρυβόταν νά κάνει φανερά γιά τό κέφι του, ἤ δέν τά ‘κανε διόλου, βλέποντας πώς γύριζε ἡ τύχη γρήγορα• ἀφοῦ οἱ πρίν εὐτυχισμένοι πέθαιναν ξαφνικά, κι ὅσοι ἄλλοτε δέν εἶχαν τίποτα, κληρονομοῦσαν εὐθύς τίς περιουσίες τους. Κ’ ἔτσι ζητοῦσαν νά βροῦν καί νά χαροῦνε γρήγορα ὅ,τι τούς εὐχαριστοῦσε, καί πίστευαν πώς τόσο ἡ ζωή ὅσο κ’ οἱ περιουσίες εἶναι περαστικά πράματα. Καί κανένας πιά δέν εἶχε ὄρεξη νά κοπιάσει ἀπό τά πρίν γιά κάτι πού τοῦ εἶχε φανεῖ ὡραῖο, νομίζοντας πώς ἦταν πολύ ἀβέβαιο ἄν δέ θά πέθαινε πρίν τό φτάσει• ἀλλά ἡ εὐχαρίστηση τῆς στιγμῆς καί τό κέρδος μέ ὁποιοδήποτε μέσον γιά νά τήν ἀπολάψουν ἀμέσως, αὐτό κατάντησε νά θεωρεῖται καί ὠφέλιμο καί σωστό. Καί κανένας φόβος τῶν θεῶν ἤ νόμος τῶν ἀνθρώπων δέν τούς συγκρατοῦσε πιά, γιατί ἔκριναν πώς τό ἴδιο κάνει εἴτε σέβονται τά θεῖα εἴτε ὄχι, βλέποντας πώς χάνονταν ὅλοι τό ἴδιο• κι ὅσο γιά τά ἐγκλήματα, δέν περίμεναν πώς θά ζήσουν ὥσπου νά γίνει ἡ δίκη καί νά τά πληρώσουν μέ τήν τιμωρία πού θά τούς ἔβαζαν, πιστεύοντας πώς πολύ μεγαλύτερη ἦταν ἡ καταδίκη πού εἶχε ψηφιστεῖ ἐνάντιά τους καί κρεμόταν τώρα πάνωθέ τους, πού πρίν πέσει ἐπάνω τους, τούς φαινότανε φυσικό νά χαροῦν καί κάτι ἀπ’ τή ζωή.

Ἔχοντας λοιπόν καταντήσει σέ τέτοια παθήματα, τυραγνιοῦνταν οἱ Ἀθηναῖοι, γιατί πέθαιναν οἱ ἄνθρωποι μέσα στήν πολιτεία καί ρημαζόταν ἡ γῆς τους ἀπ’ ἔξω. Καί μέσα στά βάσανά τους, ὅπως ἦταν ἑπόμενο, θυμήθηκαν καί τοῦτο τό στιχάκι, πού ἔλεγαν οἱ γεροντότεροι πώς τό τραγουδοῦσαν ἄλλοτε: «Πόλεμος θά ‘ρθει Δωρικός, καί μαζί μ’ αὐτόν λιμός». Καί πολλές συζητήσεις ἀνάβαν κι ἄλλοι ὑποστήριζαν πώς δέν ἔλεγε ὁ στίχος λοιμό, ἐπιδημία, ἀλλά λιμό, πείνα, ὑπερίσχυσε ὅμως ἡ γνώμη, ὅπως ἦταν φυσικό, ἀπ’ ὅ,τι δοκίμαζαν τότε, πώς ἡ λέξη ἦταν λοιμός• γιατί οἱ ἄνθρωποι θυμοῦνταν ἀνάλογα μ’ αὐτά πού τούς τύχαιναν. Μοῦ φαίνεται δηλαδή πώς ἄν καμιά φορὰ ἔρθει ἄλλος Δωρικός πόλεμος ὕστερ’ ἀπό τοῦτον καί τύχει νά πέσει πείνα, θά τόν τραγουδήσουνε μέ τό «λιμός», ὅπως θά τούς φαίνεται πώς ταιριάζει.

Θυμήθηκαν τότε ὅσοι τόν ἤξεραν καί τό χρησμό πού δόθηκε στούς Λακεδαιμονίους, ὅταν ρώτησαν τό θεό ἄν πρέπει νά πολεμήσουν, καί τούς προφήτεψε πώς ἄν πολεμήσουνε μ’ ὅλη τους τή δύναμη, θά βάλει, εἶπε, κι αὐτός τό χέρι του. Συμπέραιναν λοιπόν πώς ὅσα γίνονταν ἔμοιαζαν μέ τά λόγια του χρησμοῦ• ἡ ἀρρώστεια ἔπεσε μόλις εἶχαν εἰσβάλει οἱ Πελοποννήσιοι. Στήν Πελοπόννησο ὅμως δέν ἔπεσε, ἐξόν ἀπό ἐλάχιστες περιπτώσεις, πού δέν ἀξίζει τόν κόπο νά τίς ἀναφέρει κανείς, ἀλλά ἦταν βαρειά στήν Ἀθήνα, τό περισσότερο κ’ ὕστερα καί σ’ ἄλλα μέρη μέ σχετικά πυκνότερο πληθυσμό. Αὐτά λοιπόν ἦταν ὅσα ἔγιναν μέ τήν ἀρρώστεια.

Μτφρ. Ε. Λαμπρίδη. 1962. Θουκυδίδου Ἱστορίαι.