«…Πανάθλιος, αισχρός, αναίσχυντος, παλιάνθρωπος, ανεγκέφαλος, ανισόρροπος, βρομερός, τυχοδιώκτης ,αλητήριος, άσχετος είναι μερικά κοσμητικά μαργαριτάρια που αλιεύσαμε στα γραπτά σας κατά καιρούς ως χαρακτηρισμούς προσώπων, ακόμα και εκκλησιαστικών (!) που κρίνετε… ΄Ενας ιστορικός όφειλε να είναι πιο προσεκτικός όταν χρησιμοποιεί τέτοιου είδους ηθικούς χαρακτηρισμούς, οι οποίοι μπορεί να είναι και υπερβολικοί στην ουσία… Μήπως οφείλετε μια συγγνώμη απ΄όλους εκείνους που έχετε παραλάβει στο αθύρωτο στόμα σας…;”
Τοιάδε γέγραφε «φίλος» και απέστειλε στο μέηλ μας, πρόσφατα. Η απάντησή μας:
Αγαπητέ …άσχετε με τα ιστορικά .
Χρησιμοποιούμε έναν πρεπούμενο και για σας χαρακτηρισμό από εκείνους που …ανθολογήσατε και επισημάνατε πως χρησιμοποιούμε ως βαρείς και άπρεπους για ιστορικά κρινόμενα πρόσωπα. Εμείς θα προσθέταμε σ΄αυτούς τους χαρακτηρισμούς, που αναφέρατε και άλλους, όπως “εγκληματίας, βιαστής, ανώμαλος, βάρβαρος, απάνθρωπος” κ.α , που ναι, μεν, χρησιμοποιούμε κι εμείς κάποιους απ΄αυτούς σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αλλά σπανιότερα, με φειδώ.
Πριν προχωρήσουμε στη διευκρίνιση του δικαιώματος που έχουμε στη χρήση τέτοιων…(δια)κοσμητικών, θα μας επιτρέψετε να αιτιολογήσουμε την προσφώνησή μας . Σας αποκαλέσαμε «άσχετο», γιατί είναι σίγουρο πως ως άσχετος με τη μελέτη της Ιστορίας ή, τουλάχιστον, επιπόλαιος αναγνώστης της, τη δικαιούσθε.
Αν είχατε καλύτερη σχέση με την επιστήμη του Θουκυδίδη, θα διαπιστώνατε πως ΟΛΟΥΣ τους παραπάνω χαρακτηρισμούς, που παραθέσατε πως χρησιμοποιούμε, αλλά κι εκείνους στη συνέχεια που μνημονεύσαμε εμείς, ΑΠΑΝΤΕΣ, σας διαβεβαιώνουμε πως χρησιμοποιούνται από τους ιστορικούς όλων των αιώνων. Τους συγκεκριμένους μάλιστα «εγκληματίας, βιαστής, απάνθρωπος,ανώμαλος, εξώλης και προώλης”, τους χρησιμοποιεί ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης, όταν σκιαγραφεί την προσωπικότητα του βασιλιά της Σπάρτης Νάβη, τον οποίο στολίζει με όλα τα …άκοσμα επίθετα που υπάρχουν στη σύγχρονή του ελληνική γλώσσα .
Και αυτές οι κρίσεις και οι χαρακτηρισμοί είναι δικαίωμα και υποχρέωση να επιστρατεύονται από έναν ιστορικό, όταν κρίνει ένα δημόσιο πρόσωπο. ‘ Όμως το αναφαίρετο αυτό δικαίωνα ενός «επαγγελματία» ιστορικού, δεν μπορεί και δεν το κατέχει ουδείς άλλος από τους κρίνοντες δημόσια πρόσωπα.
Ο δημοσιογράφος ,ας πούμε, επειδή, ακριβώς, δεν είναι ιστορικός, αλλά υπάλληλος της εμπορικής δημοσιογραφίας, έχει, δηλαδή, αφεντικά, αμείβεται από την επιχείρηση , έχει λόγους να διατυπώνει κρίσεις πολλές φορές σκόπιμες στρεβλές και υποβολιμαίες. Γι΄αυτό και ο δημοσιογράφος υπόκειται στο ποινικό αδίκημα της συκοφαντικής δυσφήμισης, αν αποδειχτεί. Όχι, όμως, και ο ιστορικός ,ο οποίος είναι και ο “αντίποδας”, το “αντώνυμο”” της ιδιότητας εκείνου για τους λόγους που εκτεταμένα έχουμε αναλύσει στα ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.
Αλλά και οι λογής συγγραφείς δε δικαιούνται για οποιονδήποτε λόγο ούτε καν «ποιητική αδεία» για κάποιους, να εκφέρουν κρίσεις ή να προχωρούν σε αδόκιμους ή όχι ,δίκαιους ή άδικους χαρακτηρισμούς προσώπων. Είναι ασυγχώρητο, για να φέρουμε ένα παράδειγμα, να αποκαλεί συλλήβδην και αυθαίρετα τους «εθνικούς» ΄Ελληνες ο θεολόγος Ιωάννης Χρυσόστομος «ΚΑΘΑΡΜΑΤΑ»! ΄Η άλλοι συγγραφείς ,κυρίως της εκκλησιαστικής λεγόμενης Ιστορίας, να μεταχειρίζονται απρεπή και υβριστικό λόγο για όσους δεν είναι Χριστιανοί ή αντιτάχτηκαν στο χριστιανισμό (π.χ για τον αυτοκράτορα Ιουλιανό).
Εκτός του Πολύβιου του Μεγαλοπολίτη, ο Ξενοφών, ο Αρριανός, ο Τάκιτος,ο Σουητώνιος, ο Ιώσηπος, ο Προκόπιος, όχι μόνο χρησιμοποιούν βαρείς χαρακτηρισμούς, αλλά και «υβριστικούς» θα τους χαρακτηρίζαμε, για κάποια από τα κρινόμενα ιστορικά πρόσωπα. Για παράδειγμα ο Προκόπιος είναι απίστευτο το τι «σούρνει» στον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα και ποια «επίθετα» και χαρακτηρισμούς χρησιμοποιεί για να δείξει το μένος του εναντίον του αυτοκράτορας και της συζύγου του. Ακόμα και ο πατέρας της επιστημονικής Ιστορίας ο Θουκυδίδης, δε διστάζει να χρησιμοποιεί, σκληρούς, «άπρεπους» πολλές φορές και θα λέγαμε ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς για πρόσωπα, αλλά και λαούς (π.χ για τους Λακεδαιμόνιους). Κι αν αυτό το δικαίωμα το ασκεί συνεχώς και αδιαλείπτως ένας Θουκυδίδης στα γραπτά του, πόσω μάλλον εμείς, που δεν είμαστε δα και ο… Θουκυδίδης!
Επομένως, αγαπητέ , δεν είναι απλά δικαίωμα ενός ιστορικού να κρίνει με σκληρές λέξεις, εκφράσεις, χαρακτηρισμούς ένα πρόσωπο, αλλά επιβεβλημένη υποχρέωσή του. Αλλιώς, δε γράφει ιστορία, αλλά κείμενα σκοπιμότητας ή αβρότητας , «υποκλινόμενος υμίν αυτοίς», όπως έλεγε και ο σοφιστής.
Δεν είναι, άρα το πρόβλημα οι χαρακτηρισμοί, ακόμα και οι σκληροί, οι «απρεπείς”. Το πρόβλημα στον ιστορικό είναι, αν οι κρίσεις του αφορούν δημόσιο πρόσωπο. ΜΟΝΟ ΤΕΤΟΙΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΡΙΝΕΙ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΣΕ Ο ΤΙ ΑΦΟΡΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΖΩΗΣ. Και φυσικά πόσο δίκαιοι ή άδικοι είναι οι συγκεκριμένοι χαρακτηρισμοί .
Αυτό, όμως, είναι δουλειά πια της ίδια της ζωής να το αποδείξει ή τις ιστορικής πένας άλλου ιστορικού, που θα ανατρέψει τις κακές ή όχι κρίσεις του συναδέλφου του. Ο Πολύβιος, και ο Προκόπιος μια και τους μνημονεύσαμε ,ο μεν πρώτος υπήρξε εντελώς άδικος στους χαρακτηρισμούς και τις κρίσεις του για το Νάβη (η δική μας ιστορική άποψη, όπως τη διατυπώσαμε στην εργασία μας «Νάβις ,Βασιλεύς Λακεδαιμονίων, ανήρ αγαθός»),ο δε Προκόπιος επίσης φαίνεται προκατειλημμένος στις κρίσεις του για το αυτοκρατορικό ζεύγος Ιουστινιανού για τους λόγους που άλλοι ιστορικοί έχουν τεκμηριώσει.
Πριν λίγα χρόνια (2009), ο σπουδαίος, αμερικανός, μαρξιστής ιστορικός Χάουαρντ Ζιν είχε επισκεφτεί την Αθήνα. Μετά το τέλος μιας ομιλίας του πολλοί ακροατές είχαμε ζητήσει την άποψή του επί πολλών ιστορικών, κυρίως, θεμάτων. Μια από τις ερωτήσεις ήταν ακριβώς αυτή. Πόσο επιφυλακτικοί πρέπει να είμαστε οι ιστορικοί στις κρίσεις και τους χαρακτηρισμούς μας για ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, αν, ναι, μεν είμαστε πεπεισμένοι για την άποψή μας περί αυτών, αλλά υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο αργότερα να αλλάξει ή να την καταρρίψει άλλος.
Και ο σοφός ιστορικός απάντησε ως εξής: Αν ένας απλός δικαστής καλείται να διατυπώσει κρίση για την αθωότητα ή μη κάποιου και προχωράει χωρίς φόβο και επιφύλαξη στην απόφασή του, επικαλούμενος την ελεύθερη δικαστική του κρίση, όπως στα λεγόμενα δημοκρατικά πολιτεύματα ισχύει ,πόσω μάλλον ένας ιστορικός, που πρωτίστως και κυρίως είναι δικαστής στο μεγάλο δικαστήριο της Ιστορίας, έχει δικαίωμα και υποχρέωση στη διατύπωση ελεύθερης και μη εμποδιζόμενης ιστορικής κρίσης από οποιαδήποτε άλλη δύναμη και κυρίως της εξουσίας και των δικαστηρίων .
Ο ιστορικός απολογείται ΜΟΝΟ στο δικαστήριο αυτό της Ιστορίας. Ποτέ στο «συστημικό» των κοινωνιών. Και τιμωρείται πάλι από την ιστορία με την αμφισβήτηση ή και την απόρριψη της εγκυρότητάς του (η χειρότερη τιμωρία για ιστορικό).
Δικαστήριο ανθρώπινο που θα τολμήσει να δικάσει και να τιμωρήσει ιστορικό για τις κρίσεις και τους χαρακτηρισμούς του για δημόσια πρόσωπα και πράξεις, έχει χάσει το δικαικό του κύρος. Και ο δικαστής το δικαίωμα εκείνο που ορίζεται στις συντεταγμένες πολιτείες να έχει από το Σύνταγμα και τους νόμους, ως ασκών επάγγελμα ανατιθέμενο σ΄αυτόν με τις διαδικασίες και τους λόγους που προβλέπει η σωστή λειτουργία μιας Πολιτείας.
Αν υπάρξει δικαστήριο που θα συντελέσει στο έγκλημα της καταδίκης ιστορικού για τις κρίσεις του, διαπράττει “έγκλημα καθοσίωσης”. Και γυρίζει τον πολιτισμό σε βάρβαρες εποχές δικτατόρων, ολιχαρχών , δεσποτών.
Και το πλέον απαραίτητο και επιβεβλημένο σε τέτοιες περιπτώσεις είναι η σθεναρή αντίσταση του ιστορικού με κάθε τρόπο και κόστος απέναντι σε ένα τέτοιο ασεβές δικαστήριο ή οποιαδήποτε άλλη αρχή και εξουσία. Αν δεν το τολμήσει, ασεβεί ο ίδιος στην ιερή έννοια της επιστήμης της Ιστορίας. Είναι σαν να ανέχεται να «καίγονται» σελίδες από έργα Ιστορικών που μπορεί μεν διατυπώνουν κρίσεις, λαθεμένες και να χρησιμοποιούν χαρακτηρισμούς άπρεπους, αλλά δεν παύουν γι΄αυτό να είναι Ιστορικοί και να (απο)τιμώνται ως τέτοιοι.
