.
Ο λόγος για την ταινία «Joker» με τον Joaquin Phoenix πίσω από το makeup και το σατανικό χαμόγελο του διαβόητου κλόουν του εγκλήματος και θανάσιμου εχθρού του Μπάτμαν. Την ταινία που σκηνοθετεί ο Todd Phillips καλύπτει ένα πέπλο μυστηρίου, καθώς δεν έχουμε ακόμα προφτάσει να δούμε την εισπρακτική της πορεία.
«Το 1981 ένας αποτυχημένος stand-up κωμικός που ζει στην Γκόθαμ, επιλέγει να στραφεί στο έγκλημα. Σιγά σιγά καταφέρνει να εξελιχθεί σε έναν θρυλικό εγκληματία που σπέρνει τον τρόμο.»
****
O κινηματογράφος είναι ευχή και κατάρα. Κι αν θέλαμε να αποτιμήσουμε την προσφορά του από τη μέχρι τώρα, εδώ και κάμποσες δεκαετίες συγκομιδή και διανομή στο σύγχρονο άνθρωπο ωφέλιμου έργου, θα καταλήγαμε σε ποσοστό 20- 30% . Το υπόλοιπο είναι ζημιογόνο! Τόση μεγάλη η διαφορά στην αξία και την απαξία της 7ης Τέχνη. Μέγας δάσκαλος ο κινηματογράφος ,όταν δίνει τον καλό του εαυτό. Αλλά και “προαγωγός” της βίας, του εγκλήματος, της απάτης, του σεξισμού,της νοσηρότητας.
Κι αφήσαμε τελευταίο, ως σημαντικότερο κακό και απότοκο όλων των προηγούμενων. Την αποβλάκωση, την αδρανοποίηση, έως και τη νέκρωση, που προξενεί στα ανακλαστικά της υγιούς κοινωνικής αντίδρασης στο άδικο και το παράλογο και της μετάλλαξης του λαού σε μάζα, η οποία, εκτός των άλλων τρέφεται και ηδύνεται (ανέκαθεν) με “άρτον και θεάματα”.
‘Οχι πως δεν υπήρχε πάντα σκληρό ,τρομακτικό, και μάλιστα live θέαμα-έγκλημα επί σκηνής και αρένας. Υπήρχε, αλλά οι συσχετισμοί είναι εν πολλοίς αδόκιμοι και οι διαφορές τεράστιες. Τα συγκεκριμενοποιούμε: Στις παλιότερες κοινωνίες και στους γνωστούς, ιστορικά πολιτισμούς, τα μέλη τους ήταν συνηθισμένα στο “αίμα” Ο πόλεμος ήταν ζήτημα ύπαρξης, επιβίωσης.
Γι΄αυτό διδάσκονταν εξ απαλών ονύχων πώς να σκοτώνουν. Η διεξαγωγή των μαχών συχνή και αποτρόπαιη . Σπαθιά,τσεκούρια,πάλη σώμα με σώμα. Και δεν υπήρχε άντρας …αντρειωμένος που να θεωρείται τέτοιος,αν δεν είχε μπήξει το δόρυ του στα στήθη δεκάδων αντιπάλων στα πεδία των μαχών. Ακόμα και οι οι “φιλοκαλούντες μετ΄ευτελίας και φιλοσοσούντες άνευ μαλακίας” Αθηναίοι σε σχέση με τους πολεμοχαρείς Σπαρτιάτες ” ἀνειμένως διαιτώμενοι οὐδέν ἧσσον ἐπί τους ἰσοπαλεῖς κινδύνους … εχωρούντο”. Στα νεότερα χρόνια,επίσης οι πόλεμοι υπήρξαν συχνοί και το αίμα έρρεε ομοίως άφθονο, έστω κι αν με τη χρήση πια πυροβόλων όπλων, η αιματοχυσία περιορίστηκε στις μάχες σώμα με σώμα.
Από την άλλη, τα κέρδη του πολέμου για το νικητή, πέρα από την υπεράσπιση των “ιδανικών” του και την εξασφάλιση της ζωής στην κοινότητα, ήταν η αρπαγή υλικών αγαθών, αλλά και “ανδράποδων” προς πώληση, ανταλλαγή ή εκμετάλλευσης της δύναμης του αιχμαλώτου. Και τέλος, η διασκέδαση, και η ευωχία , συνήθως με το βιασμό ή την αρπαγή των γυναικών των ηττημένων. Με λίγα λόγια, αρκετά σημαντική η αξία των λαφύρων του νικητή ,πέρα από το κυρίαρχο, της υποχρέωσης, το καθήκοντος για διασφάλιση των κεκτημένων, εμψύχων και αψύχων.
Μετά τη λήξη του 2ου παγκοσμίου πολέμου και την τελευταία (τουλάχιστον ως σήμερα) μαζική, φρικτή και εκτεταμένη εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων, ο πλανήτης δείχνει να σωφρονίζεται,αφού δεν επακολούθησε τέτοιο και τόσης αγριότητας και έκτασης μακελειό. Οι πόλεμοι πλέον περιορίστηκαν σε τοπικούς και με θύματα συντριπτικά λιγότερα σε σχέση με εκείνα των δύο παγκοσμίων. Η λογική, η σωφροσύνη, το μάθημα της ανάγκης για ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων στη γη επικράτησαν καταλυτικά για πάνω από 7 δεκαετίες.
Το αποτέλεσμα αυτής της διαρκούς ειρήνης και της εκπαίδευσης των νέων γενιών στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη είναι η νέα αντίληψη της αξίας της ζωής και της διασφάλισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων Κι ακόμα συνέπεια της εξακολουθητικής ειρήνης στις μέρες μας, υπήρξε και εν πολλοίς η απεξάρτηση των νεότερων ανθρώπων από πολλές μορφές βίας και ειδικά από το έγκλημα. Απόδειξη η συμπεριφορά των μεταπολεμικών γενιών που δε ζήσαμε τη φρίκη τέτοιων πολέμων και της έκταση τέτοιας καταστροφής.
Οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν είναι πλέον τόσο εθισμένοι στη βία, το έγκλημα, την κατάκτηση, την αρπαγή τουλάχιστον σε τέτοια έκταση, όσο οι πατεράδες και οι παππούδες . Για να μην πούμε για τους anadan babadan προγόνους μας,που η κάθε μορφή βίας, όπως αναφέραμε, ήταν σύμφυτη με την ύπαρξή τους. Αν μπορούμε να αναζητήσουμε μια εποχή που οι άνθρωποι ήταν εντελώς απαλλαγμένοι από την επιρρέπεια στη βία και το έγκλημα, αυτή θα πρέπει να ήταν στη χαραυγή της ανθρώπινης ιστορίας,στις πρώτες,αγνές και αμόλυντες ειδικά από το σύνδρομο της κατοχής και ιδιοκτησιακού “δικαιώματος” κοινότητες . Τότε που ο Νους του ανθρώπου μεγαλοπρεπής και μη εσκοτισμένος αντιλαμβανόταν τη ζωή ως δώρο που ανήκε σε όλα τα μέλη της κοινωνίας του. Τα χρόνια που ηθικό και καλό ήταν το φυσικό,και αντιστρόφως.
Η σημερινή εγκληματικότητα, όχι η απλή παραβατικότητα, αυτό καθ΄αυτό το έγκλημα και ειδικά ,η αφαίρεση ζωής, ο βασανισμός , σωματικός ή ψυχικός , η αρπαγή, η βαριά κακοποίηση, είναι πια περιορισμένης έκτασης στις ημέρες μας και φορείς τους είναι κυρίως ,ψυχικά διαταραγμένα άτομα στα οποία τα χαρακτηριστικά του καθαρού Νου, όπου εδρεύει και η συνείδηση του καλού και του κακού ή το ego κατά Φρόιντ έχουν αποδυναμωθεί ή και εκλείψει εντελώς. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για νοσηρό, επιρρεπές στο έγκλημα άτομο. ΄Εστω και αν η διάπραξη, ειδικά του φόνου είναι συνέπεια οποιασδήποτε ψυχολογικής φόρτισης (ελληνικά…έγκλημα τιμής και εν βρασμώ ψυχής!). Για τούτο ο νόμος είναι απαραίτητος και μάλιστα “εκ των ων ουκ άνευ” για την ομαλή συμβίωση των μελών της κοινωνίας και ορθώς ορίζει την απομάκρυνση των δραστών απ΄αυτές και την αυστηρή ΄τιμωρία τους.
Η αφαίρεση ζωής, πλην των περιπτώσεων πραγματικής άμυνας, είναι ανεπίτρεπτη στο σημερινό μας πολιτισμό. Ακόμα και στέρηση της ζωής του “κακού”, είναι ηθικά απαγορευμένη, δοθέντος πως οι άνθρωπο έχουν διαφορετικούς ηθικούς κώδικες, άλλη αντίληψη ένας έκαστος περί καλού και κακού,(ό,τι για μένα είναι ηθικό για σένα μπορεί να είναι ανήθικο και αντίστροφα). Και πάντως εντελώς απαγορευτικός νόμος της Φύσης για την αφαίρεση ζωής, δοθέντος πως το αγαθό αυτό είναι μοναδικό , αναντικατάστατη αξία και μη αναστρέψιμη η απώλειά της.
Αλλά και η αρπαγή και η οικειοποίηση των αγαθών ,των κτημάτων του άλλου είναι πέρα από ανεπίτρεπτη , απαγορευτική και τιμωρητέα στα δικαιικά και νομικά συστήματα όλων των κοινωνιών.Το ίδιο και η άσκηση κάθε μορφής σωματικής και ψυχικής βίας. Και εξαιρετικά η υποταγή του αδύνατου στη βούληση και τις ορέξεις του ισχυρού.
Ας επιστρέψουμε τώρα στον κινηματογράφο. Η 7η τέχνη ισχυρίζεται πως αναπαριστά τα δρώμενα στη ζωή. Η αλήθεια είναι κάπου στη μέση.Τα περισσότερα προϊόντα της ανήκουν στο χώρο της φαντασίας και κάποτε της αχαλίνωτης, του σουρεαλισμού . Και οι “στιγμές” (χρονικές, τοπικές, συγκινησιακές κ,λπ), εντελώς διαφορετικές από εκείνες της πραγματικής ζωής (π.χ άλλο να βιώνεις από οθόνης την αναπαράσταση ενός επεισοδιακού ταξιδιού με καράβι από Ευρώπη σε Αμερική και άλλο να το ζεις στην πραγματικότητα. Διαφορετικό να βλέπεις στο δρόμο σου έναν ψυχάκια να σφάζει εν ψυχρώ κάποιον περαστικό και άλλο να το βλέπεις ως αναπαριστώμενη σκηνή στο πανί). Με άλλα λόγια η “αναπαράσταση”,η μίμηση της ζωής στο έργο,το φιλμ είναι αυτό ακριβώς που λέει η λέξη. Τεχνητή ,ψεύτικη.
Από την άλλη, όμως, δοθέντος που ο κινηματογράφος έχει στη διάθεσή του πλείστα μέσα (τρικ ψευδαίσθησης, χρώμα, μουσική ,κ.α) για να καθιστά τα προϊόντα του μοναδικής δύναμης και ελκυστικότητας ,ιδιαίτερα σε όσους δεν έχουν την ικανότητα να διαχειρίζονται την απλή αλήθεια πως άλλο η ζωή και άλλο η φαντασία και το όνειρο, η επίδρασή της κινηματογραφικής εικόνας είναι καταλυτική.Και ανάλογα το μήνυμα της ταινίας, θετική η αρνητική. Και εθισμός, ειδικά στο κακό , το έγκλημα, τη βια, την αρπαγή , ευκολότερος απ΄όσο στο καλό.
Αλλά η βιομηχανία του θεάματος, έχει πρωτίστως στόχο το κέρδος.Και το μεγάλο κέρδος εξασφαλίζεται μόνο αν προσφέρεις στον πελάτη-θεατή κάτι διαφορετικό από το συνηθισμένο, από εκείνο που είναι οικείο στον ίδιο. Το ασυνήθιστο στο “μέσο” άνθρωπο, αυτό που δεν υπάρχει στη δική του ζωή συνήθως, είναι τα μεγάλα και αχαλίνωτα αισθήματα και πάθη, το ρίσκο, η εξτρέμ δράση και τα συναφή. Ο πολεμικός, ο κατακτητικός άνθρωπος των “σπηλαίων” έχει πεθάνει σήμερα μέσα μας ή τουλάχιστον πνέει τα λοίσθια. Ο κακός κινηματογράφος αυτό ακριβώς επιδιώκει.Να αναστήσει και να διεγείρει μέσα μας το το απωθημένο, εκείνο που εδρεύει πλέον εντός του ψυχισμού μας , ως φροϋδικό id, αυτό που αποτελεί γονιδιακό μας φόρτωμα και βρίσκεται εν υπνώσει.
Η τέχνη του κινηματογράφου γενικώς, καλή και κακή, κάνει ακριβώς αυτό. Ξυπνάει μέσα μας τον αρχέγονο άνθρωπο. Της καλοσύνης, της αθωότητας, της αλληλεγγύης, της συλλογικής μνήμης, αλλά και της βίας, της κατάκτησης, της αρπαγής. ΄Ετσι εξηγείται γιατί σπάνια θα συναντήσεις φιλμ χωρίς αλτρουισμό, έντονο συναίσθημα , έρωτα, αλλά και νοσηρό σεξ, βία και κυριαρχία.Και όσο μεγαλύτερε τέτοιες δόσεις εισπράττει ο θεατής,τόσο ισχυρότερο το ενδιαφέρον του κοινού για τη ταινία.
Και αν το μήνυμα του έργου, είναι ωφέλιμο και σύμφωνο με την τρέχουσα ηθική, έχει καλώς. Αν όχι, σε αυτή την περίπτωση το “αδύναμο”άτομο ταυτίζεται με τα δρώμενα ,αφού δεν έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί το μύθο και να τον ξεδιακρίνει από την πραγματικότητα .Κι αν η ταύτιση είναι ολοκληρωτική, υπάρχει ο μέγας κίνδυνος της αντιγραφής – της μίμησης και μεταφοράς των δρώμενων στην οθόνη στην πραγματική ζωή.
Στην πλειονότητα της παραγωγής του ο κινηματογράφος είναι εργαλείο υποκουλτούρας. αλλά και κερδοφόρα βιομηχανία. Πολύ λιγότερο είναι Τέχνη και προαγωγή της καλαισθησίας και της ανάδειξης της καλοπροαίρετης διάστασης της ψυχής του ανθρώπου. Οπότε, αντιλαμβάνεται κανείς γιατί ,ας πούμε οι “νοσηροί” σκηνοθέτες Ταραντίνο και (λιγότερο) ο Κόπολα και Σκορσέζε έχουν μεγαλύτερη πέραση στις παραγωγές τους και περισσότερο κοινό και φαν απ΄όσο ο “ποιοτικός” Γούντι ΄Αλεν.
Κι αυτό αποδεικνύεται, αν δει κανείς πόσα εισιτήρια έκοψε για παράδειγμα η “Η Λίστα του Σίντλερ” και πόσα η “Σιωπή των Αμνών” και το Pulp Fiction. Και πόσο άγνωστοι παραμένουν εξαιρετικοί ηθοποιοί που αρνούνται γίνουν Μπραντ Πιτ και Σάρον Στόουν .
Από κει και ύστερα η Πολιτεία , αν δεχτούμε πως είναι (ή πρέπει να είναι) εκτός από κράτος δικαίου και διαιτητής- εγγυητής της ψυχικής υγείας του πολίτη, οφείλει με την ισχύ που διαθέτει να παρεμβαίνει και να προστατεύει, ιδιαίτερα τα ανήλικα άτομα από προϊόντα που στοχεύουν στο ασύδοτο κέρδος με όλα τα μέσα και ειδικά της αχαλίνωτης αναπαράστασης της βίας.
Είπαμε πως το 70-80% της κινηματογραφικής παραγωγής είναι “σκουπίδια” και σχολεία βίας και εγκληματικότητας.Το “Joker” χαρακτηριστικό παράδειγμα υποκουλτούρας και κράχτης για υπέρ κέρδη ,πάση θυσία. Και θα φανεί σύντομα, όταν συγκρίνει κανείς την υποδοχή που είχαν το “Zootopia” ή το “The Secret Life of Pets” (1,2) , τα ” μικρά διαμάντια” στο είδος των κινούμενων σχεδίων ,έναντι αυτής που θα κατακτήσει o πρίγκιπας του εγκλήματος “Joker”.
Και να μην ξεχνάμε. Μια σταγόνα ιωδίου βάφει 7.000 σταγόνες νερού! Απολύτως ισχυρότερη η δύναμη του κακού,έναντι του καλού .