ΔΑΛΥΘΗΚΕ Η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ! Ε, ΡΕ ΓΛΕΝΤΙΑ…

Ο καθηγητής Βιώσιμης Ανάπτυξης Τιμ Τζάκσον διερευνά εδώ και δεκαετίες τα όρια της οικονομικής μεγέθυνσης σε έναν πεπερασμένο πλανήτη και προτείνει ένα άλλο μοντέλο οργάνωσης της κοινωνίας στη βάση όχι μεγεθών όπως το ΑΕΠ και η αποδοτικότητα, αλλά οι ανθρώπινες αξίες και σχέσεις.

● Με τα δεδομένα τού σήμερα τι μπορεί να σημαίνει ευημερία; Και η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να αποτελέσει τη μοναδική βάση γι’ αυτήν;

Δεν νομίζω ότι μπορεί η ανάπτυξη να είναι η μοναδική βάση για την ευημερία. Εάν ρωτήσεις τους ανθρώπους τι γεμίζει τη ζωή τους και τι σημαίνει γι’ αυτούς ευημερία, θα σου πουν για το σπίτι τους, την οικογένειά τους, τους φίλους τους και τις κοινότητές τους. Θα σου πουν ότι θέλουν να ζουν μια γεμάτη και με νόημα ζωή και να συμμετέχουν στην κοινωνία. Και νομίζω ότι αυτά είναι τα συστατικά της ευημερίας και της ευζωίας, δηλαδή της δυνατότητας να ζεις καλά εντός των ορίων ενός πεπερασμένου πλανήτη.

Το πρόβλημα με την ανάπτυξη ως μοντέλο είναι ότι μετριέται με υλικό τρόπο, ακόμα και εάν καταστρέφει το περιβάλλον και κάνει ζημιά στον πλανήτη. Αυτό είναι το πρόβλημα με την προσέγγιση της ευημερίας μόνο ως ανάπτυξης.

● Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε φαινόμενα όπως η δραματική μείωση της βιοποικιλότητας και η κλιματική αλλαγή χωρίς να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο ζωής μας, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες;

Νομίζω ότι η αλλαγή είναι απαραίτητη. Το «ριζικά» αφορά το ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε προβλήματα όπως η μείωση της βιοποικιλότητας και η κλιματική αλλαγή χωρίς να διαφοροποιήσουμε τον τρόπο ζωής μας. Χωρίς να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε το μέλλον αλλά και τον τρόπο ανάπτυξης των τελευταίων πενήντα, εξήντα χρόνων.

Ναι λοιπόν, πιστεύω ότι υπάρχει ανάγκη για μια ριζική αλλαγή. Αυτή η αλλαγή πρέπει να καθοδηγηθεί από τις αναπτυγμένες χώρες, διότι η επίδραση που έχουν στη βιοποικιλότητα και στο κλίμα ρίχνει μια επιπλέον ευθύνη στις πλούσιες χώρες. Ετσι σίγουρα οι άνθρωποι πρέπει να ζήσουν με έναν διαφορετικό τρόπο ζωής.

● Ορισμένοι φιλόσοφοι και οικονομολόγοι μιλούν για την ανάγκη «αποανάπτυξης» και μετάβασης σε ένα καθεστώς «λιτής αφθονίας». Συμφωνείτε;

Ναι, αυτός είναι ένας ωραίος τρόπος για να θέσεις το ζήτημα, αν και πιστεύω ότι πρόκειται για έναν προβληματικό όρο. Η στρατηγική την οποία πρέπει να ακολουθήσουμε είναι να απομακρυνθούμε από τις μετρήσεις του ΑΕΠ. Να πάμε στην αντίθετη κατεύθυνση. Το θέμα δεν είναι να πάμε προς τα κάτω [προς την αποανάπτυξη], αλλά όσον αφορά την κοινωνική ευζωία είναι το να επενδύσουμε σε τεχνολογίες που δεν θα έχουν επίπτωση στο περιβάλλον, να επενδύσουμε στις κοινότητες, ώστε να ζούμε καλύτερη ζωή με λιγότερα υλικά αγαθά. Ετσι μπορούμε να μιλήσουμε για μια «λιτή αφθονία».

Την ίδια στιγμή που έχουμε υλική ευημερία, να έχουμε και επιλογές. Να μη μετατρέπουμε τη Γη σε εμπορικά κέντρα και να μην υποβαθμίζουμε διάφορα φυσικά τοπία. Η Γη είναι πια περιορισμένη. Η αλληλεπίδρασή μας μ’ αυτήν πρέπει να γίνει πιο ανθρώπινη και με περισσότερη «λιτή αφθονία», έτσι ώστε να βελτιώνεται η ζωή μας έχοντας λιγότερα.

● Ο νεοφιλελευθερισμός αντιμετωπίζει τη φύση και τον άνθρωπο απλώς σαν «καύσιμα» για την «ανάπτυξη», άποψη που μεταμφιέζει ιδεολογικά με όρους όπως «διάχυση του πλούτου», «διαρθρωτικές αλλαγές», «πρόοδος της κοινωνίας» κ.λπ. Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτή την παγίδα;

Ο νεοφιλελευθερισμός περιορίζει τις επιλογές μας για μια καλύτερη ζωή. Πρέπει να προστατεύσουμε το περιβάλλον, αλλά και την κοινωνική συνοχή. Ο νεοφιλελευθερισμός αυξάνει τον βαθμό της κοινωνικής ανισότητας και αυτό είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ευθέως. Νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντισταθούμε στον νεοφιλελευθερισμό είναι να έχουμε κάτι καλύτερο να προσφέρουμε. Ετσι ο τελικός στόχος μας πρέπει να είναι μια διαφορετική κοινωνία. Οχι απλώς για να ξεφύγουμε από ένα κακό παρελθόν, αλλά για να δημιουργήσουμε μια ζωή πιο συνεπή απέναντι στις ανθρώπινες αξίες, πιο πλούσια με ανθρώπινους όρους, με μια βαθιά κοινότητα μεταξύ των ανθρώπων. Και φυσικά πιο προστατευμένες σχέσεις με το περιβάλλον μας. Γι’ αυτό πρέπει να χτίσουμε τα θεμέλια ενός διαφορετικού οράματος απ’ ό,τι ο νεοφιλελευθερισμός.

● Οι περισσότεροι άνθρωποι αδιαφορούν επιδεικτικά για τις εξελίξεις στον πλανήτη μας και αφυπνίζονται περιστασιακά μόνο σε μεγάλες καταστροφές, όπως αυτή που συμβαίνει τώρα με τις φωτιές στον Αμαζόνιο. Πώς το εξηγείτε;

Κάποιοι από τους συναδέλφους μου έχουν κάνει έρευνα σχετικά με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες των ανθρώπων σε μειονεκτούσες κοινότητες, κυρίως φτωχούς. Ο τίτλος της έρευνας που δημοσιεύτηκε ήταν «Τα τροπικά δάση βρίσκονται πολύ μακριά από μένα». Αυτή ήταν η απάντηση ενός από τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Το να στοχαστείς για σοβαρά προβλήματα μέσα στους περιορισμούς της καθημερινής σου ζωής είναι ιδιαίτερα δύσκολο, ειδικά για τους πιο φτωχούς, οι οποίοι αγωνίζονται να ικανοποιήσουν ζωτικές τους ανάγκες, όπως η ασφάλεια ενός σπιτιού, η εξασφάλιση των παιδιών και η διατήρηση μιας στοιχειώδους οικονομικής σταθερότητας. Και όντως η καθημερινή φροντίδα της οικογένειας και η εργασία είναι πράγματα πολύ άμεσα γι’ αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι έχουν ελάχιστους πόρους για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους.

● Ποιο ρόλο διαδραματίζει συγκεκριμένα η κοινωνική τάξη;

Αυτά τα μηνύματα έρχονται από μειονεκτούσες και φτωχές κοινότητες. Ομως παρόμοια πράγματα ακούς και από ανθρώπους της μεσαίας τάξης, οι οποίοι επιχειρούν επίσης να ικανοποιήσουν τις άμεσες ανάγκες τους και μπλέκονται σε μάχες για το κοινωνικό τους στάτους και το κύρος τους στην κοινωνία. Μια κοινωνία διχασμένη ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς και με έντονο το ανταγωνιστικό στοιχείο. Αυτή η δυναμική είναι κατακλυσμιαία για τους απλούς ανθρώπους. Ετσι τους είναι πολύ δύσκολο να προεκτείνουν τις ανησυχίες τους στα τροπικά δάση και στον Αμαζόνιο. «Τα τροπικά δάση βρίσκονται πολύ μακριά». Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη μας αυτές τις πραγματικότητες της ζωής μας. Οχι απαραιτήτως ως δικαιολογία για την περιβαλλοντική μας αδιαφορία, αλλά τουλάχιστον για να καταλάβουμε γιατί είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να ασχοληθούν με αυτά τα πραγματικά φλέγοντα θέματα. Και κυρίως όταν αυτά συμβαίνουν πάρα πολύ μακριά μας.

● Τι σηματοδότησε η φετινή καταστροφή στον Αμαζόνιο;

Με την περίπτωση του Αμαζονίου αυτό άρχισε να αλλάζει. Τα επικοινωνιακά συστήματα, τα ΜΜΕ και τα social media φέρνουν αυτά τα θέματα πολύ πιο κοντά μας σήμερα και διεκδικούν την προσοχή μας. Ετσι πολλαπλασιάζουν την ανησυχία μας πολύ γρήγορα και καθιστούν αυτά τα ζητήματα πολύ σημαντικά. Δείτε για παράδειγμα το θέμα των πλαστικών στους ωκεανούς τον περασμένο χρόνο ή τα πλήγματα εξαιτίας του κλίματος. Μετατράπηκαν ξαφνικά σε πολύ σημαντικά θέματα στις συζητήσεις μας. Χωρίς βέβαια να αλλάξει κάτι δραστικά στη συμπεριφορά μας. Αυτά υπήρχαν πάντα, αλλά απωθούνταν από πιο επείγουσες ανάγκες και ανησυχίες των ανθρώπων. Αυτό είναι ένα αναπόφευκτο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κατάστασης. Δεν έχουμε αναγκαστικά τη δυνατότητα στη ζωή μας να κάνουμε τη σύνδεση ανάμεσα στο τι συμβαίνει στον ευρύτερο κόσμο και στο άμεσο περιβάλλον μας. Μερικές φορές είναι ζωτικό να επικεντρώνονται οι άνθρωποι στο άμεσο περιβάλλον τους και να ακολουθούν τις άμεσες προτεραιότητές τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρονται για όλα αυτά τα σημαντικά θέματα. Ειδικά όταν αυτά «εκρήγνυνται» στα πρωτοσέλιδα με τεράστιους τίτλους, αυτό αποτελεί την αναγνώριση ότι είναι το ίδιο σημαντικά για τους απλούς ανθρώπους όσο και για τους ειδικούς, οι οποίοι πιθανώς να έχουν περισσότερο χρόνο και χρήμα για να ιεραρχήσουν τις προτεραιότητές τους.

● Είστε αισιόδοξος ότι τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν προς το καλύτερο;

Σε μια πραγματιστική βάση, ναι, είμαι αισιόδοξος. Πιστεύω ότι η πρόκληση την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα στις κοινωνίες μας αφορά την αλληλεπίδρασή μας με έναν πεπερασμένο πλανήτη. Πρέπει να διευρύνουμε την αίσθησή μας για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Και νομίζω ότι το μάθημα από την κρίση που αντιμετωπίζουμε είναι ότι πρέπει να γίνουμε πιο πλούσιοι. Οχι από χρηματική άποψη, ίσως ούτε από υλική. Πρέπει να γίνουμε πιο πλούσιοι από διανοητική και κοινωνική άποψη, έτσι ώστε να μπορούμε να αισιοδοξούμε.

Ποιος είναι

Γεννημένος το 1957, ο Τιμ Τζάκσον είναι διευθυντής του Κέντρου για την Κατανόηση της Βιώσιμης Ευημερίας (CUSP) και καθηγητής Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ στη Βρετανία. Διετέλεσε επίτροπος Οικονομικών στην Επιτροπή Αειφόρου Ανάπτυξης, το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο των βρετανικών κυβερνήσεων σε σχετικά θέματα. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στον προσωπικό του ιστότοπο https://timjackson.org.uk/ Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος το βιβλίο του «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη» (2011).

Δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε προβλήματα όπως η μείωση της βιοποικιλότητας και η κλιματική αλλαγή χωρίς να διαφοροποιήσουμε τον τρόπο ζωής μας. Χωρίς να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε το μέλλον αλλά και τον τρόπο ανάπτυξης των τελευταίων πενήντα-εξήντα χρόνων. Ναι λοιπόν, πιστεύω ότι υπάρχει ανάγκη για μια ριζική αλλαγή

Το να στοχαστείς για σοβαρά προβλήματα μέσα στους περιορισμούς της καθημερινής ζωής σου είναι ιδιαίτερα δύσκολο, ειδικά για τους πιο φτωχούς, οι οποίοι αγωνίζονται να ικανοποιήσουν ζωτικές τους ανάγκες, όπως η ασφάλεια ενός σπιτιού, η εξασφάλιση των παιδιών και η διατήρηση μιας στοιχειώδους οικονομικής σταθερότητας.

*******