Ο Δαρβίνος δε φανταζόταν, όταν διατύπωνε τη θεωρία της “εξέλιξης των ειδών” σε τί σπουδαία παρατήρηση είχε προχωρήσει. Επρόκειτο για μια πραγματική επανάσταση στην επιστήμη. Κι αυτό φάνηκε κυρίως αργότερα από την εποχή που την διατύπωσε ο Δαρβίνος. ΄Οταν πια η θεωρία πήρε τη μορφή και την πληρότητα που έχει σήμερα.
Βεβαίως και ο μεγάλος αυτός φυσιοδίφης δεν έκανε τίποτα περισσότερο από το να “μελετήσει” την Ιστορία. Εν προκειμένω , της Φύσης. Εκείνη του “μίλησε”, αυτή τον καθοδήγησε. Ο μεγάλος ερευνητής, απλώς, ως ειδικός “είδε” καλύτερα, παρατήρησε, συμπέρανε. Κάτι που ο Ιστορικός, δε θα μπορούσε, ως μη ειδικός, να το πετύχει. Να ,γιατί, η Ιστορία είναι παντού, ως περιεχόμενο ,αλλά και ως ερμηνεία. Και δικαίως, επομένως, επιλέξασα να αυτοσυστηθεί από τη ρίζα “ίστωρ”!
΄Οταν στη Βιολογία λέμε εξέλιξη εννοούμε πως οργανισμοί σε μεγάλες ομάδες με την πάροδο το χρόνου, αλλάζουν ιδιότητες και χαρακτηριστικά . Μάλιστα, αυτή η αλλαγή μπορεί να έχει προχωρήσει σε τέτοιο σημείο , ώστε σε τεράστια έκταση χρόνου μπορεί από το παλιό και εξελισσόμενο ,να έχει προκύψει ένα νέο είδος!
΄Ομως, αν προχωρήσουμε και πέρα από τη Βιολογία και τους οργανισμούς, θα παρατηρήσουμε πως δεν υπάρχει κανένα ίχνος ζωής που να μην υφίσταται αλλαγή, αλλοίωση, διαφοροποίηση μέσα στο χρόνο. Υπό την έννοια αυτή η “εξέλιξη”, όχι μόνο στον δαρβινικό ορισμό, είναι “πανταχού παρούσα”. Με τη διαφορά πως δεν παρουσιάζεται πάντα ως βελτίωση, αλλά ως πορεία, κίνηση , επόμενο στάδιο Η αρχή αυτή στη ζωή ,στον κόσμο είναι καθολική, υπέρτατος κανόνας.
Η περίφημη φράση του Ηράκλειτου “τα πάντα ρει”, όπως τη διέσωσε ο Πλάτωνας, είναι αυτή ακριβώς η κίνηση, η μεταβολή, η αλλαγή, η πορεία. “Λέει κάπου ο Ηράκλειτος ότι πάντα χωρεῖ καὶ οὐδέν μένει. Και τα υπάρχοντα πράγματα μοιάζουν με τη ροή ενός ποταμού, δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι δυο φορές» (Κρατύλος 402a).
Η “εξέλιξη”, επομένως, αν δεν είναι κάτι, πρώτα, δεν είναι ακινησία. Ακόμα και ο θάνατος, η φθορά ,είναι “εξέλιξη”. Μια νέα κατάσταση, ένα άλλο στάδιο, ως νέα μορφή ζωής ή ανυπαρξίας. Σε αυτή την εκδοχή , ως εξέλιξη εννοούμε την αλλαγή, την αντικατάσταση της παλιάς μορφής με νέα, διαφορετική. Σε χειρότερη ή καλύτερη κατάσταση από την προηγούμενη, δε μας αφορά εδώ.
Η ανθρώπινη κοινωνία , ο “πολιτισμός” της δεν εξαιρείται του κανόνα. ΄Οπως όλα , “εξελίσσεται” κι αυτή. Και η αλλαγή της κοινωνίας ανέκαθεν ,υπήρξε σε απόλυτη συνάρτηση βάθους χρόνου και ανθρώπινης δράσης. Τώρα, αν οι τροποποιήσεις αυτές του πολιτισμού των ανθρώπινων κοινωνιών γίνονταν πάντα “επί τα βελτίω” ή “επί τα χείρω”, δεν είναι αυτό που ενδιαφέρει εδώ.
Τίποτα στη σύγχρονη κοινωνία δεν είναι όπως ήταν χτες. Και όσο το “χτες” βυθίζεται και χάνεται στο χάος τους χρόνου, τόσο η “ζωή” γίνεται αλλιώτικη. Σε σημείο, που ούτε καν μπορούμε να τη διανοηθούμε σήμερα . Και φυσικά ούτε ακόμα και στους ιστορικούς ή τους προϊστορικούς χρόνους θα μπορούσαμε, αν ζούσαμε ή είχαμε πηγές, να φτιάξουμε μια ,έστω και αμυδρή, εικόνα. Κι αυτό, γιατί το βάθος χρόνου, έχει τέτοια τεράστια έκταση ,που ακόμα και σε κάποια απώτερα σημεία του, ακόμα και η προϊστορία μοιάζει εντελώς φρέσκια και χτεσινή!
Βεβαίως, να διευκρινίσουμε το αυτονόητο πως χρόνος δεν υπάρχει. Είναι μια ανθρώπινη επινόηση για τη διευκόλυνση της ζωής. Και μόνο υπ΄αυτή την έννοια και τη σύναρση, χρησιμοποιούμε κι εμείς εδώ την έννοιά του.
Ο πολιτισμός είναι έννοια πολυδιάστατη και δε συμπεριλαμβάνει μόνο ό,τι έχει να κάνει με την τέχνη, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες. Κάτι ,δηλαδή, ανώτερο από τη βιολογική υπόσταση του ανθρώπου. Αντίθετα, είναι το σύνολο και των πνευματικών και των υλικών, τεχνικών επιτευγμάτων. Πολιτισμός είναι τα υλικά , τα τεχνολογικά και τα πνευματικά δημιουργήματα, οι δραστηριότητες , τα έθιμα, οι αξίες, οι παραδόσεις, η κουλτούρα, η πολιτική, το δίκαιο, η οικονομία, παιδεία, η μόρφωση, η αισθητική συμπεριφοράς . ΄Ολα όσα διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων κατά τόπους, αλλά και παγκόσμια.
Με βάση ,λοιπόν, την αρχή της “εξέλιξης”, ως κίνηση, μετά από κάποιες δεκαετίες και πολύ περισσότερο σε λίγους αιώνες, οι ανθρώπινες κοινωνίες δε θα θυμίζουν στο ελάχιστο τις σημερινές. Ο πολιτισμός, όπως τον ορίσαμε , θα έχει ανατραπεί , θα έχει λάβει άλλες διαστάσεις, διαφορετική μορφή , μπορεί και εντελώς περίεργο, ανεξήγητο για μας τώρα περιεχόμενο (π.χ διακτινισμός, επικράτηση νέας τεχνολογίας αλλά και άλλων ηθών, “ξένων” του γήινου πολιτισμών).
Η Ιστορία είναι αψευδής μάρτυρας αυτής της πραγματικότητας. Ο πολιτισμός στο πέρασμα των αιώνων εξελίχτηκε, “πήγε μπροστά” και μάλιστα τις τελευταίες μόνο δεκαετίες, απέχει πια παρασάγγες από τον προηγούμενό του. Κι αυτό μπορεί, μεν, να αφορά περισσότερο τον τεχνολογικό πολιτισμό, αλλά δε σημαίνει πως και το υπόλοιπο περιεχόμενο του γενικότερου πολιτισμού ,δεν εξελίχθηκε πρόσφατα.
Υπό τέτοια όμως διαπίστωση και διακήρυξη πως “όλα θα είναι διαφορετικά τότε”, αυτοαναιρούμαστε αν επιχειρούσαμε, όπως το έχουμε σκοπό, να προσδιορίσουμε το νέο είδος και τη μορφή των εκφράσεων και των εκδηλώσεων του πολιτισμού ( π.χ πολίτευμα, δίκαιο, οικονομία, παιδεία, θρησκεία, οικογένεια, φύλα κα.) σε μελλοντικές κοινωνίες, χρονικά σε ικανή απόσταση από τη σημερινή. Κι αυτό είναι αλήθεια. ΄Ομως ,έχουμε να αντιπαραθέσουμε κάποια βασική ιστορική αρχή ( άπτεται, φυσικά και άλλων πηγών γνώσεων και ενισχύεται απ΄αυτές) που ορίζει πως μερικά “στεγανά” δεν αλλάζουν ό,τι κι αν συμβεί. ΄Η ,κι αν δε συμβεί πια ούτε αυτό το επί μέρους, το “περίγραμμα” ,τουλάχιστον, θα παραμείνει το ίδιο.
Τέτοια αρχή είναι η παρακάτω:
Αναφερθήκαμε στη «Θεωρία της Εξέλιξης” στην αρχή. Αλλά , αν μπορούσαμε όχι να την τροποποιήσουμε , να την εκφράσουμε ευκολότερα ή έστω και αλλιώτικα για σωστότερη κατανόηση , θα βάζαμε στο στόμα το Δαρβίνου να πει ακριβώς πως : Ούτε η εξυπνάδα, ούτε η δύναμη είναι ικανά να κάνουν ένα είδος, έναν οργανισμό να επιβιώσει . Διατηρούνται και, επομένως, ζουν όσα ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ πιο εύκολα στις αλλαγές.
΄Αρα η ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ είναι και το κλειδί που δεν ανοίγει μόνο την πόρτα για την κατανόηση της εξέλιξης, αλλά το κλειδί της ίδιας της ύπαρξης της ζωής. Μάλιστα, να τονίσουμε πως στις ημέρες μας η προσαρμοστικότητα (AQ – Adaptability quotient δείκτης προσαρμοστικότητας) είναι νέο στοιχείο της προσωπικότητας ,το ίδιο απαραίτητο στα “βιογραφικά” με το IQ (δείκτης ευφυΐας) ή το EQ (δείκτης συναισθηματικής νοημοσύνης).
΄Οποιος δεν καταφέρει, ως άτομο ή σύνολο (κοινωνία, λαός, χώρα) να παρακολουθήσει τα “μηνύματα των καιρών”, τις νέες προτροπές και τις ανάγκες που μπορεί να είναι προϊόντα έλλογης ή άλλης βούλησης ,ακόμα και “τύχης”, είναι καταδικασμένος να εξαφανιστεί. ΄Οπως δεν μπόρεσαν χιλιάδες είδη να επιβιώσουν στο διάβα του χρόνου (π.χ ο Δεινόσαυρος, ο Νεάντερταλ κ.α). Αλλά και αρχές, ήθη, έθιμα (ανθρωπο-θυσία-φαγία, μητριαρχία, πατριαρχία, ανδρεία, φιλία κ.α).
Αν, για παράδειγμα, σήμερα ο Λιγνάδης, αγνοοώντας προκλητικά τις εποχές, “γύρισε” σε παλιές, και αναπαρήγαγε στις μέρες μας τα αρχαία ελληνικά ήθη, σε ό,τι αφορά την πασίγνωστη και “καθιερωμένη” παιδεραστία σε κείνες τις κοινωνίες, τότε το AQ του, όσο κι αν είναι ή δείχνει έξυπνος και ταλαντούχος, έχει πιάσει… πάτο, βαθμολογείται με Μηδέν(0). Και η οριστική εξαφάνιση του ίδιου και των όμοιων του “είδους”, είναι όρος “εκ των ων ουκ άνευ” στις νέες κοινωνίες που ζυγώνουν.
Κι ακόμα. Οι ίδιες κοινωνίες είναι αυτές που θα ξεράσουν και μάλιστα με αγανάκτηση, κάποιες συλλογικότητες, ας πούμε, τύπου Ρουβίκωνα (διαβάζε “άλλων ιατρός αυτός έλκεσι βρύων”) που ναι ,μεν, πετάει τρικάκια στους ανεκδιήγητους “Εισαγγελάτους” και τους κατηγορεί πως “έχουν διαλέξει λάθος πλευρά” , ενώ οι ίδιοι έχουν επιλέξει “να σταθούν στο πλευρό όσων επέλεξαν να σπάσουν της σιωπής τους”… μετά από 20 και 30 χρόνια, συμπληρώνουμε εμείς, όταν οι καιροί σήμερα το απαιτούσαν για το δικό τους “διάφορο”. Και είναι μεν έγκλημα καθοσίωσης να κακοποιεί ο προπονητής , εν μια στιγμή, κάποιο, επί μέρους όργανο, δεν είναι, όμως το ίδιο εγκληματικό να υποβάλλεται με κοινή βούληση επί χρόνια σε δεινή ταλαιπωρία για τον κερδοσκοπικά και ανταγωνιστικά επαίσχυντο πρωταθλητισμό, ολόκληρο το σώμα, επειδή πρέπει να συμμετάσχει, ως προϊόν, στο αίσχος των Ολυμπιακών αγώνων( κατά τα άλλα οι Ρουβίκωνες δηλώνουν αναρχικοί ,όχι μπαχαλάκηδες).
Και είναι πάλι οι ίδιοι, που ναι, μεν, με περισσή ευκολία πετούν επίσης τρικάκια στην πρεσβεία των “φονιάδων των λαών Αμερικανών”, αλλά η Ρώσικη πρεσβεία του Νέου Χίτλερ, του μεγαλύτερου εγκληματία στον αιώνα μας, αποτελεί για την “αναρχική” συλλογικότητα ..άβατο και στο ιδεολογικό απυρόβλητο.
Να είστε απολύτως σίγουροι πως τέτοια (ενδεικτικά) “είδη” δε θα καταφέρουν να επιβιώσουν σε εκείνες τις κοινωνίες που προσπαθούμε να σκιαγραφήσουμε. Θα αποβάλλονται πάραυτα ως ξένο είδος, ως έχον αδυναμία προσαρμοστικότητας ,κίνησης, εξέλιξης. Αλλά και ως αναδίδον βαριές οσμές μούχλας και ναφθαλίνης .
Λιγνιάδηδες, Ευαγγελάτοι και Ρουβίκωνες, ό,τι είχαν να δώσουν, το έδωσαν. Κι ας φαίνεται πως φορτσάρουν, όσο υπάρχει ακόμα καιρός. Σύντομα, όμως, τους περιμένουν οι Μουσειακοί χώροι ως “απολιθώματα”. Αλλά και ως υλικό στις μαύρες σελίδες της Ιστορίας.