ΟΤΑΝ Η … ΜΥΘ-ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣΚΑΡΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η μούμια των Αλπεων «μίλησε»: Τι συνέβη σε αυτόν τον άνθρωπο της Εποχής του Χαλκού, πριν 5.000 χρόνια

 

Η σχεδόν αποκλειστική ενασχόλησή μας με την Ιστορική δημοσιογραφία οφείλεται σε πολλούς, περισσότερο ή λιγότερο σημαντικούς,  λόγους. Οι δύο πρώτοι στην αξιολογική κλίμακα επιλογής είναι: α. Η αδυναμία του ιστορικού σήμερα  να αναστήσει  επακριβώς  ή έστω  και  κατά προσέγγιση το ιστορικό γίγνεσθαι του παρελθόντος.  β. Η ανάγκη να παραδώσουμε μια «βιωματική» ιστορία. Εκείνη της οποίας είμαστε σήμερα  μέρος και  όχι μόνο την παρακολουθούμε  να εκτυλίσσεται- διαδραματίζεται  μπροστά μας, αλλά, κατά τη ρήση του μεγάλου ιστορικού  Χάουαρντ Ζιν «Ο ιστορικός δε συγγράφει απλά ιστορία. Τη «γράφει» και ο ίδιος  με τη ζωή  και τις προσωπικές του επιλογές».

Οι περισσότεροι (συντριπτική πλειοψηφία) ιστοριογράφοι,  χρονογράφοι, απομνημονευματογράφοι ανά τους αιώνες δεν μπόρεσαν να καταγράψουν ή να κρίνουν τα ιστορικά αντικείμενα με τα οποία ασχολήθηκαν με το  “δέος”, που οφείλει να διακατέχει κάθε ιστορικό, όταν καταπιάνεται με τέτοιο έργο. Ούτε να αποστασιοποιηθούν κατάφεραν  από το στενό, “ιδιωτικό” τους κύκλο, να απεκδυθούν, δηλαδή,  τον προσωπικό άνθρωπο και να ενδυθούν με την πανοπλία  του ιστορικού. Λείπει εν  ολίγοις από το έργο τους  τόσο η αμερόληπτη, αντικειμενική κρίση, όσο και η  έλλειψη επιλεκτικής, μονομερούς και  κατά το δοκούν,  καταγραφής των ιστορικών γεγονότων και των πρωταγωνιστών τους.

Ακόμα και ο πολύς Θουκυδίδης, όπως έχουμε αναλύσει αλλού, έγραψε την ιστορία του ως Αθηναίος, ως στρατηγός και μετά ως ιστορικός. Οι δύο  πρώτες ιδιότητες ,είναι φανερό πως κυριαρχούν στο έργο του. Και τι να πει κανείς φυσικά και για εκείνους που δεν ευτύχησαν να είναι  όχι πατέρες ,ούτε… πατριοί της επιστημονικής Ιστορίας, όπως ο Ξενοφών, ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης, ο Αρριανός, ο Προκόπιος. Περισσότερο μυθ-ιστορία, παρά εξιστόρηση (ιστορείν) και αντικειμενική προσέγγιση όσων  κατέγραψαν, είναι στο σύνολο το έργο τους.

Και δεν είναι που στις περισσότερες σελίδες  τους αποτυπώνεται ανεξίτηλη  η προσωπική τους σφραγίδα (ιδεολογική-ιδεοληπτική, εθνική-εθνικιστική, φυλετική, θρησκευτική, μορφωτική κ.ο.κ). Το πιο ασεβές και ανήθικο είναι πως  από τις γραμμές, που χαράσσει   η μύτη του φτερού τους, διαπερνά έντονο το μίσος και η φανερή προκατάληψη για κάποια από  τα δρώμενα που εξιστορούν και τους πρωταγωνιστές τους..

Το χειρότερο,όμως, είναι πως  τις περισσότερες φορές αυτή η τακτική είναι το  σύνηθες και εξακολουθητικό  στο σύνολο του έργου των ιστορικών. Γράφουν εκείνα που πιστεύουν, που ενστερνίζονται, που διδάχτηκαν .Ό,τι  αποκόμισαν ως ατομική εμπειρία και γνώση.  Και όχι πάντως ως «υπεράνω», ως διαχρονικοί φορείς του έργου που  αφήνουν,  απαλλαγμένοι από αγκυλώσεις και βαρίδια, τα οποία, αν τα κουβαλάς και αρνείσαι να τα πετάξεις,  όταν  καταπιάνεσαι με ένα τόσο λεπτό (με την έννοια του υπεύθυνου) έργο, μόνο ιστορικός δεν είσαι.

΄Ετσι, όπως στα ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ αναλύουμε, η Ιστορία που έχουμε σήμερα στα χέρια μας είναι ένας  σπασμένος καθρέφτης του παρελθόντος, που ελάχιστα είδωλα μπορεί κανείς να ξεδιακρίνει κει μέσα. Και μερικές φορές, δεν ξέρεις να πεις με βεβαιότητα, αν ήταν  καλύτερα να είχαμε έναν εντελώς σπασμένο καθρέπτη, συντρίμμια το γυαλί του παρελθόντος, παρά να βλέπουμε παραμορφωμένα τις εικόνες του.

Και είναι αλήθεια πως δε θα μάθουμε ποτέ την πραγματική ζωή, τα έργα και την πορεία των ανθρώπων του “χθες”   από τα ιστορικά έργα που μας διασώθηκαν. Ευτυχώς, που υπάρχουν  η αρχαιολογία, η παλαιοντολογία και οι άλλες περισσότερο ή λιγότερο συναφείς επιστήμες, για να έχουμε όχι μια καθολική, καθαρή εικόνα του παρελθόντος, αλλά ,τουλάχιστον, ό,τι πιάνουμε στα χέρια μας και είναι από εκείνες τις απώτερες εποχές, μπορεί με το δικό του τρόπο να “μιλήσει” ικανοποιητικά για την ιστορία του. Είμαστε καταδικασμένοι επομένως να κουβαλάμε τους μύθους που πύργωσαν οι ιστοριογράφοι πολλές φορές με βρώμικη λάσπη, υλικά αποσύνθεσης ή άχρηστα και επικίνδυνα εντελώς.

 Βεβαίως, δεν αποκλείουμε τη  στιγμή στο εγγύτερο ή το μακρινό μέλλον να  γίνει το μεγάλο “μπινγκ μπανγκ”,  η τεράστια έκπληξη.  Γιατί, όπως  διαβεβαιώνουν οι φυσικοί και οι  θεράποντες  των συναφών επιστημών , τίποτα δε έχει χαθεί από το παρελθόν. Υπάρχει ατόφιο σε εικόνες, που έχουν αποθηκευτεί σε μια τεράστια “ντάτα” κάπου στο απέραντο σύμπαν. ΄Ο,τι γίνεται και λέγεται , η συγκλονιστική κάμερα της Φύσης  το καταγράφει σε «βίντεο», χωρίς να το παραμορφώνει- ρετουσάρει σε μονταζιέρες και χαλκεία, όπως συμβαίνει με τους ιστορικούς. Και δεν τα καταγράφει απλά. Ασχολίαστα, αλλά από μόνα τους «ομιλούντα», τα εναποθέτει προς φύλαξη στο μεγάλο αρχείο του Σύμπαντος.

Αν, λοιπόν, κάποτε καταφέρουμε να ανοίξουμε αυτό το αρχείο και να προβάλουμε το  απέραντο «φιλμ» σε οθόνη με την εξελιγμένη τεχνολογία, που θα διαθέτει το μέλλον,  τότε… ποιος είδε το θεό και δε φοβήθηκε.  «Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του». Δε θα έχουν πού να κρυφτούν στους «τάφους» τους κάποιοι ιστορικοί. Ως τότε, θα μένουμε στο μισοσκόταδο που μας  καταδίκασαν οι ασεβείς  παραχαράκτες  της Ιστορίας, παλιότερα και σήμερα.

Τα αναφέραμε όλα αυτά, για να δείξουμε τη σημασία και την αξία της ιστορικής δημοσιογραφίας, η οποία αποθηκεύει υλικό στην Ιστορία «από πρώτο χέρι»,  χωρίς παραποίηση ή άλλη παρέμβαση. ΄Οταν , για παράδειγμα, μιλάει ο ιστορικός  σήμερα για τους (χιλιάδες) νεκρούς και σακατεμένους  στον πόλεμο της Συρίας  τους πρόσφυγες και τους κυνηγημένους ,με ντοκουμέντα,   ζωντανές εικόνες, φωτογραφίες, άλλα συναφή στοιχεία, τα οποία  μπορούν να διασταυρωθούν και να επιβεβαιωθούν από εκατοντάδες άλλες  πηγές, δεν υπάρχει περίπτωση να αποκρυβεί το ιστορικό αυτό γεγονός από τον αυριανό ή και το σημερινό ,ημι-ενημερωμένο άνθρωπο. Το πολύ- πολύ, να υπάρχει διάσταση ως προς την κρίση, τις απόψεις του ιστορικού που καταγράφει το γεγονός, αλλά όχι αμφιβολία, αν τούτο συνέβη ή όχι. Η έλλειψη ιστορικής  δημοσιογραφίας, για να  επισημάνουμε ένα σύγχρονο πρόβλημα, ήταν  η αιτία που βρήκαν  έδαφος, έστω και ελάχιστο, οι  Νέο-Ναζί να ισχυρίζονται πως δεν  υπάρχει Ολοκαύτωμα, στρατόπεδα συγκέντρωσης, κρεματόρια. Τέτοια ΄Υβρις!

Είμαστε, ως ιστορικοί  μάρτυρες και σχολιαστές όσων συμβαίνουν σήμερα δίπλα μας. Αυτό το ιστορικό υλικό (σημαντικό ή όχι) μας ενδιαφέρει περισσότερο.  Και πολύ  λιγότερο να αναστήσουμε την αλήθεια του παρελθόντος, αφού, ούτως ή άλλως,  είναι κολοβή και παραποιημένη, όπως μας παραδόθηκε. “Τζάμπα κόπος” η προσπάθεια να βρεις τα κομμάτια και να φτιάξεις ατόφιο, κανονικό το παζλ  ή έστω σε προσομοίωση. Πολλοί που το επιχειρούν ,όχι μόνο αποτυγχάνουν,  αλλά πέφτουν και σε επικίνδυνες παγίδες ,ιδίως αν είναι… ιστορικίζοντες  δημοσιογράφοι της εμπορικής δημοσιογραφίας, όπως παραπάνω τα σαϊνια των  NEW YORK TIMES που σκέφτηκαν για καθαρά  κερδοσκοπικούς  λόγους, αλλά και για εντυπωσιασμό,  να φτιάξουν και να δημοσιεύσουν ένα  ιστορικοφανές  σενάριο    με την περίφημη   μούμια του Otzi.

΄Ετσι, απολαύσαμε, μεν,   ένα πλούσιο σε ευρηματικότητα, πλοκή και άλλα υλικά, καλό  μυθιστόρημα,  αλλά χωρίς καμιά στέρεη  ιστορική βάση, έστω κι αν ο συγγραφέα του πάει να μας πείσει πως έχει. Και πέρα απ΄ αυτό,   εισπράττουμε και μια  επικίνδυνη ιστορική παραπληροφόρηση, ειδικά εκείνος που θα πάρει   τοις μετρητοίς όσα έβαλε η δημοσιογραφική επιχείρηση  τους υπαλλήλους της να φτιάξουν.  Ένα, δηλαδή, επιστημονικοφανές κατασκεύασμα  που είναι μύθος, αν όχι 100% , σίγουρα όμως στο μεγαλύτερο μέρος του.

 Μας ξετυλίγει, λοιπόν, ο πανούργος   …ντετέκτιβ με την αστυνομική,αλλά και την ιστορική του όσφρηση (…λεπτομέρεια το πού και πώς απόκτησε την τελευταία), ένα   σενάριο σαν να είναι το παραμύθι  με τη Χιονάτη και τους νάνους της και μας ζορίζει , λες και είμαστε  παιδάκια στο κρεβάτι,  να ακούσουμε το παραμύθι του   και να αφεθούμε στη  συνέχεια στο βαθύ ύπνο των ονείρων. Μας διηγείται, λοιπόν, ως καλός παραμυθάς  πως  το  5000 π.χ (άλλο κι αυτό ιστορικά “κουφό” με τα… π.χ και τα μ.χ!), ο  άνθρωπος λειτουργούσε ακριβώς, όπως  ένας σημερινός. Και όχι πάνω κάτω. Ακριβώς έτσι. Λίγο ακόμα και η αδίστακτη φαντασία του σεναριογράφου, θα του έβαζε ανάμεσα στα πράγματα που διασώθηκαν δίπλα του και κανένα πρωτόγονο… τάμπλετ με την οθόνη του ζωντανή ακόμα  να παίζει… σαπουνόπερα της εποχής του χαλκού.

Συλλέγουμε από το αστυνομικό αυτό μυθιστόρημα τις πιο χαρακτηριστικές και οφθαλμοφανείς (ή μάλλον “οφθαλμόν ορύσσουσας”) τερατολογίες-χαζομάρες : 1. Ο  Otzi είχε χωριό   κάτω από το βουνό και μάλιστα   κανα 2 χιλιόμετρα απόσταση από το σημείο που άφησε την τελευταία του πνοή. 2. Είχε πάει να επισκεφτεί τη φιλενάδα του, η οποία στο μεταξύ ήταν παντρεμένη με ένα ζηλιάρη σύζυγο, ο οποίος τους  συνέλαβε  στην πράξη επάνω (επ΄αυτοφώρω, “στο σεντόνι” που λένε σε ανάλογες δίκες) και αφού, απατημένος σύζυγος και εραστής,  πλακωθήκανε στις μπουνιές   στην  καλύβα που διαπράχτηκε η … μοιχεία στη συνέχεια ο μοιχός   ξέφυγε και   είπε να γιορτάσει τη σωτηρία του  με ένα λουκούλλειο  γεύμα  ,που απόλαυσε με άνεση σε μια ξακουστή ταβέρνα από καλάμια στην άκρη του χωριού,  αμέσως μετά, το ξύλο που παίχτηκε. 3. Μόλις η μέρα γύρισε, χορτασμένος και  πιωμένος- λιώμα, είπε να φύγει από το χωριό που μύριζε ακόμα μπαρούτι για αυτόν  και μια και ήταν ΄Ανοιξη(!) ξεκίνησε για το βουνό, που είχε ένα εξοχικό …σαλέ.  Μόλις έφτασε εκεί, όμως, και πριν ξεκλειδώσει, τον παραφύλαγε    ο απατημένος σύζυγος κρυμμένος στην απέναντι χαμοκέλα-αποθήκη και μπαμ, του  σουτάρει  ένα  κοφτερό βέλος στην πλάτη και πάρε τον  κάτω τον κλαρινογαμπρό-δον ζουάν των  ΄Αλπεων.

Εν τάξει. Δε χρειάζονται σχόλια γιατί θα υποτιμούσαμε τη νοημοσύνη, όσων θα τα διάβαζαν. Να επισημάνουν μόνο  ελάχιστους αναχρονισμούς, απιθανότητες, «κουφές»  περιγραφές από το μυθιστόρημα, για να δείξουμε την ανευθυνότητα αυτών των   προϊστορικών σεναρίων, που πληθαίνουν στις μέρες μας  συνεχώς και επικίνδυνα  ,ενδύονται μάλιστα  “ιστορικό” ή άλλο επιστημονικοφανές ένδυμα και λανσάρονται  ως ιστορία: 1. Ποια σύζυγος και ποιος θεσμός του γάμου ίσχυε  το 5.000 ; Ποιος είπε πως υπήρχε τότε  μονογαμική αντίληψη στις  σεξουαλικές σχέσεις και δεν ήταν οι κοινωνίες και πολυγαμικά ελεύθερες; 2. Ποιο χωριό; Γιατί να έχει ο τύπος χωριό  ,αφού το πιθανότερο με τόσα όπλα και συμπράγκαλα που κουβάλαγε στην πλάτη, να  ήταν ταξιδευτής, χίπις ή και ληστής να ζούσε μονήρη βίο, πλάνητα και πιθανόν,  ως κυνηγός;   3. Ποια ΄Ανοιξη έγινε  ο φόνος, αφού αν ήταν Μάης, ας πούμε, χιόνια δεν θα έπεφταν ακόμα και στις ΄Αλπεις;  Εμείς θα προτείναμε, για να δέσει καλύτερα  το σενάριο της μουμιοποίησης, να έχουμε βαρύ χειμώνα, οπότε το άψυχο κορμί, που δε γνωρίζουμε πώς πράγματι και γιατί  κατέληξε έτσι,   σκεπάστηκε αμέσως  από χιόνι, που συνέχιζε για μέρες και εβδομάδες να πέφτει πυκνό και σε τόσο  χαμηλές θερμοκρασίες  ΄Αλπεων, πάγωσε το πτώμα και έγινε μούμια  στην αγκαλιά επί αιώνες του σκληρού πάγου. Είναι πιο λογικοφανές.

Κι αυτά βέβαια, που λέμε εμείς, ένα άλλο σενάριο είναι και ουδείς γνωρίζει τελικά  ποια είναι η θεσμική, πολιτιστική, εθιμική και άλλη  πραγματικότητα της εποχής, που προσπαθούμε να αναστήσουμε με την ανακάλυψη της μούμιας του   δυστυχή Otzi, ούτε ποιος τελικά ήταν και πώς πέθανε ο μακαρίτης.  Όμως, είναι ενδεικτικά με όσα «ανεύθυνα» κι  εμείς περιγράψαμε (ζηλώσαντες το έργο του δαιμόνιου Σέρλοκ Χολμς ,που προσέλαβε η γνωστή, αμερικάνικη εφημερίδα να διαλευκάνει το ιστορικό έγκλημα!), για να πάρει μια ιδέα ο αδαής με ποιο  τρόπο  κάποιοι γράφουν την ιστορία ή προσπαθούν με   εργαλεία συνειρμών, άλλων αναφορών-πηγών σε ένα συνδυασμό αχταρμά-κόλαση της Ιστορίας, να βγάλουν «ιστορικά» συμπεράσματα για ένα παρελθόν που, όπως είπαμε, μας είναι εντελώς άγνωστο, όχι μόνο λόγω της χρονική απόστασης, αλλά κυρίως λόγω έλλειψης ιστορικών πηγών.

Όμως , και αν δεν πρόκειται  για προϊστορία,  ακόμα και στους ιστορικούς χρόνους, η ακριβής ανασύσταση  τους παρελθόντος είναι από δύσκολη έως αδύνατη. Κι αυτό λόγω, περισσσότερο,    της αβελτηρίας, των προκαταλήψεων, των ιδεοληψιών και των λοιπών ελαττωμάτων από τα οποία, δυστυχώς, δεν μπόρεσαν να απαλλαγούν, όσοι κατέγραψαν και μάλιστα  κριτικά το παρελθόν της ανθρωπότητας.

Ας μην κάνουμε το ίδιο λάθος, λοιπόν, όσοι έχουμε την ηθική, αλλά και τη θεσμική ευθύνη να παραδίνουμε στις γενιές το σημερινό  “παρόν”, που αύριο για εκείνους θα  είναι παρελθόν και ίσως  απώτατο. Και πάνω σ΄αυτό, θα οικοδομήσουν και τούτοι, σωστά ή όχι , το δικό τους μέλλον.

Εμείς, πάντως σήμερα και άπειρες γενιές πριν από μας,αποτύχαμε να ζήσουμε σε ένα ανθρωποκεντρικό  κόσμο. Η στρεβλή,η παραποιημένη, στρατευμένη ιστορία είναι μια από τις βασικές αιτίες αυτής  της ανθρώπινης τραγωδίας.