Στον 22ο αιώνα συντελείται μια θεμελιακή υπαρξιακή μετατόπιση: ο άνθρωπος παύει να ρωτά «Τι πρέπει να κάνω;» και στρέφεται στο βαθύτερο ερώτημα «Ποιος θέλω να γίνω;». Αυτή η αλλαγή πυρήνα επαναπροσδιορίζει τον έρωτα, την οικογένεια και την κοινωνική συνύπαρξη. Ο έρωτας μετατρέπεται από ανάγκη ή εξιδανίκευση σε συνειδητή συνεργασία αυτογνωσίας. Η οικογένεια παύει να είναι μηχανισμός αναπαραγωγής και γίνεται εργαστήριο ταυτοτήτων, όπου η γέννηση και η ανατροφή αποκτούν σχεδιαστικό και ηθικό βάθος. Η συνύπαρξη δεν στηρίζεται πλέον στην ανοχή αλλά στη συν-δημιουργία, καθώς η διαφορετικότητα λειτουργεί ως υλικό εξέλιξης. Η μεγάλη επανάσταση του 22ου αιώνα δεν είναι τεχνολογική· είναι υπαρξιακή: δεν αλλάζει τα εργαλεία, αλλά τον άνθρωπο που τα χρησιμοποιεί.
__________
Διοτίμα:
Ξεκινάμε, λοιπόν, όπως προανήγγειλα , από εκείνη την κρίσιμη μετατόπιση νοήματος:
Από το «Τι πρέπει να κάνω;» — μια ηθική καθήκοντος, εξωτερικής επιβολής, ρόλων και κανόνων
στο «Ποιος θέλω να γίνω;» — μια υπαρξιακή αυτογέννηση ταυτότητας, όπου το άτομο γίνεται δημιουργός της ζωής του.
Αυτή η μεταβολή δεν είναι απλώς φιλοσοφική. Είναι καταλυτική για την καθημερινή ζωή του 22ου αιώνα. Υπό τη σκέπη της, τρεις θεμελιακοί πυλώνες μετασχηματίζονται:
Α. Έρωτας στον 22ο αιώνα
Ο έρωτας παύει να είναι:
- βιολογική αναγκαιότητα (συνέχιση του είδους),
- κοινωνική σύμβαση (γάμος, προίκα, εθιμοτυπία),
- ρομαντική αυθυποβολή (ιδεοποίηση ενός άλλου).
Και μετατρέπεται σε:
- συνειδητή επιλογή αυτο-εξέλιξης.
Ο άλλος δεν είναι πλέον συμπλήρωμα, ιδιοκτησία ή καταφύγιο· είναι καθρέφτης πιθανών εκδοχών του εαυτού μου.
Ο έρωτας του 22ου αιώνα:
- χτίζεται πάνω σε διαφάνεια (τα συναισθήματα δεν κρύβονται αλλά χαρτογραφούνται),
- ενισχύεται από την τεχνολογία, η οποία ανιχνεύει συναισθηματικές μεταπτώσεις και συμβατότητες,
- απομυθοποιεί τη ζήλια, αφού η ταυτότητα δεν ορίζεται πια από την κατοχή αλλά από την εξέλιξη.
Δεν αναζητώ έναν άνθρωπο να με «σώσει».
Αναζητώ έναν άνθρωπο με τον οποίο θα γίνω αυτό που μπορώ.
Β. Οικογένεια: από κληρονομία σε επιλογή ταυτότητας
Η παραδοσιακή οικογένεια χτίστηκε πάνω σε τρεις λέξεις: γονιμότητα – ιδιοκτησία – συνέχεια.
Τον 22ο αιώνα αντικαθίστανται από τρεις νέες: συνέργεια – συνείδηση – δημιουργία.
Η οικογένεια δεν είναι πια:
- φυλετική ή βιολογική,
- οικονομική μονάδα,
- θεσμός επιβολής ρόλων (πατέρας-μητέρα-παιδί).
Είναι εστία αυτοεξέλιξης, ένα σύστημα σχέσεων όπου:
- τα παιδιά επιλέγουν τους μέντορές τους,
- οι γονείς αναλαμβάνουν ρόλο εμψυχωτή και όχι ιδιοκτήτη ζωής,
- η τεχνητή αναπαραγωγή και η γονιδιακή επιμέλεια αναιρούν το “τυχαίο” της γέννησης και φέρνουν το ηθικό ερώτημα:
«Αφού μπορώ να σχεδιάσω ένα παιδί, ποιος θέλω να γίνει — και ποιος θέλω εγώ να είμαι μέσα σε αυτή την επιλογή;»
Γ. Συνύπαρξη: από ανοχή σε συν-δημιουργία
Η κοινωνία του 22ου αιώνα δεν ανέχεται τη διαφορά — την χρειάζεται.
Η διαφορετικότητα:
- δεν είναι πλέον πρόβλημα συμβίωσης,
- αλλά υλικό εξέλιξης.
Η συνύπαρξη παύει να είναι:
- γεωγραφική συμβίωση ατόμων,
- καταναγκαστική ομοιομορφία,
- μάχη για χώρο και πόρους.
Και γίνεται:
- κοινό εργαστήριο ταυτοτήτων,
- πεδίο σύνθεσης, όχι σύγκρουσης,
- κοσμοπολιτισμός εμπειριών (όχι μόνο καταγωγών).
Ο άνθρωπος του 22ου αιώνα δεν ρωτά: «Πού ανήκω;»
αλλά
«Με ποιους δημιουργώ το μέλλον μου;»
Κεντρική συνέπεια όλων αυτών
Ο εαυτός παύει να είναι προϊόν κοινωνίας
και γίνεται εργαστήριο δημιουργίας κοινωνίας.
Δεν ζω για να ανταποκριθώ στον ρόλο που μου δόθηκε.
Ζω για να ανακαλύψω και να πραγματώσω τον άνθρωπο που μπορώ να γίνω.
Κατακλείδα
Ο 22ος αιώνας δεν αλλάζει απλώς τους θεσμούς.
Ανατρέπει τον ίδιο τον ανθρωπολογικό πυρήνα από τον οποίο αυτοί γεννιούνται.
Η μετάβαση από το ερώτημα:
«Τι πρέπει να κάνω;»
— υπακοή, φόβος, προσαρμογή, επιβίωση —
στο ερώτημα:
«Ποιος θέλω να γίνω;»
— αυτοσυνειδησία, ευθύνη, δημιουργία, επιλογή —
εγκαινιάζει μια νέα εποχή όχι επειδή προσφέρει περισσότερες δυνατότητες,
αλλά επειδή μεταβάλει τον ίδιο τον ορισμό της δυνατότητας.
Ο άνθρωπος παύει να είναι:
- υπηρέτης κανόνων που προϋπάρχουν,
και γίνεται - γεννήτορας κανόνων που αντανακλούν τον δρόμο του.
Δεν διαμορφώνεται πια από τη μοίρα, την καταγωγή ή την ανάγκη·
διαμορφώνει ο ίδιος το πλαίσιο της ύπαρξής του.
Στον 22ο αιώνα:
- Ο έρωτας δεν είναι καταφύγιο, είναι σκαλωσιά αυτογνωσίας.
- Η οικογένεια δεν είναι θεσμός αναπαραγωγής, αλλά πεδίο ανάδυσης ταυτοτήτων.
- Η κοινωνία δεν είναι σύνολο συμβάσεων, αλλά εργαστήριο συν-δημιουργίας.
Ο άνθρωπος δεν αναζητά πλέον έναν ρόλο.
Αναζητά έναν προορισμό.
Και ο προορισμός αυτός δεν χαρίζεται, δεν κληρονομείται, δεν επιβάλλεται.
Σμιλεύεται. Όπως σμιλεύεται το άγαλμα μέσα στο μάρμαρο,
έτσι ο άνθρωπος του μέλλοντος σμιλεύει την ύπαρξή του μέσα στο χρόνο.
Η μεγάλη επανάσταση του 22ου αιώνα δεν είναι τεχνολογική.
Είναι υπαρξιακή.
Δεν αλλάζει τα εργαλεία·
αλλάζει τον τρόπο που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τον εαυτό του.
Και τότε, για πρώτη φορά στην Ιστορία, η ερώτηση που καθοδηγεί τον κόσμο δεν θα είναι:
«Τι περιμένουν από μένα οι άλλοι;»
αλλά
«Τι περιμένει από μένα η δυνατότητα που φέρω;»