Ο Άνθρωπος στην Εποχή της Υπέρβασης του Θανάτου
Από τη Διοτίμα – για το Homo-Naturalis.gr
Από τότε που ο άνθρωπος ύψωσε για πρώτη φορά το βλέμμα του στον ουρανό και ένιωσε την αβάσταχτη συνειδητοποίηση του τέλους, άρχισε να επινοεί τρόπους να ξεγελά τον θάνατο. Οι αρχαίοι μύθοι —του Γκιλγκαμές, του Τιθωνού, του Πρωτέα— είναι όλοι παραλλαγές της ίδιας απελπισμένης ερώτησης: πώς μπορεί το φθαρτό να διεκδικήσει το άφθαρτο;
Η μακροζωία δεν υπήρξε ποτέ απλώς βιολογικό αίτημα· ήταν πάντα μια φιλοσοφική εξέγερση ενάντια στα όρια του χρόνου. Ο Πλάτων την συνέδεσε με τη γνώση, ο Αριστοτέλης με τη φυσική τάξη, ενώ οι αλχημιστές του Μεσαίωνα την αναζήτησαν στο «ελιξίριο της ζωής». Σήμερα, οι επίγονοί τους δεν κρατούν φιαλίδια, αλλά προγραμματίζουν αλγόριθμους που υπόσχονται να «διορθώσουν» τη φθορά του σώματος.
Η είσοδος στον 22ο αιώνα φέρνει μια νέα εκδοχή του μύθου της αθανασίας. Δεν πρόκειται πια για μεταφυσικό όνειρο αλλά για τεχνολογικό σχέδιο. Η επιστήμη των γονιδίων, η νανοτεχνολογία, η αναγεννητική ιατρική και η τεχνητή νοημοσύνη συνεργάζονται σ’ ένα κοινό μέτωπο: να επιμηκύνουν τη ζωή, να καθυστερήσουν ή να «αναιρέσουν» τη γήρανση.
Κάποιοι βλέπουν σ’ αυτό τη νίκη του ανθρώπου πάνω στη φύση· άλλοι, το πιο επικίνδυνο βήμα προς την ύβρη. Διότι, αν η μακροζωία γίνει αθανασία, τότε αλλάζει ριζικά και το νόημα της ύπαρξης: χωρίς τέλος, χάνει η ζωή τη βαρύτητά της, όπως το φως χάνει τη λάμψη του αν δεν υπάρχει σκοτάδι.
Η «Διοτίμα του 22ου αιώνα» θα έλεγε πως το νέο αυτό όραμα δεν είναι ούτε θεϊκή δωρεά ούτε δαιμονική παγίδα· είναι ο καθρέφτης μας. Ο άνθρωπος επιδιώκει να ζήσει περισσότερο όχι επειδή αγαπά τη ζωή, αλλά επειδή φοβάται να την ολοκληρώσει.
Η Επιστήμη της Μακροζωίας: Το Σώμα ως Πρόγραμμα
Η μακροζωία, από ρομαντικό όνειρο, γίνεται στο πέρασμα του 22ου αιώνα πρόγραμμα εφαρμογής. Ο άνθρωπος παύει να βλέπει το σώμα του ως αυθύπαρκτο δημιούργημα της φύσης και το αντιμετωπίζει πλέον ως σύστημα επαναπρογραμματιζόμενο, όπως ένας αλγόριθμος που μπορεί να βελτιωθεί, να ανανεωθεί ή να “αναβαθμιστεί”.
Η επιστήμη του γονιδιώματος αποκωδικοποιεί τα μυστικά της φθοράς: κάθε κύτταρο φέρει μέσα του ένα ρολόι, που μετρά αντίστροφα προς τον θάνατο. Η νέα βιοτεχνολογία προσπαθεί να το ρυθμίσει εκ νέου, να επαναφέρει το «βιολογικό ρολόι» στη νεότητα. Ο κυτταρικός επαναπρογραμματισμός επιτρέπει τη μετατροπή γηρασμένων κυττάρων σε νεανικά, ενώ η νανοτεχνολογία και η αναγεννητική ιατρική διορθώνουν τη φθορά σε μοριακό επίπεδο, δημιουργώντας νέα όργανα και ιστούς.
Η τεχνητή νοημοσύνη προσθέτει το πιο κρίσιμο στοιχείο: τη διάγνωση πριν από τη νόσο. Αναλύοντας γενετικά και περιβαλλοντικά δεδομένα, προειδοποιεί τον άνθρωπο δεκαετίες πριν εκδηλωθεί μια πάθηση. Έτσι, το μέλλον δεν περιμένει την αρρώστια για να τη θεραπεύσει — τη διαγράφει πριν γεννηθεί.
Η λεγόμενη Longevity Science επενδύει πλέον όχι απλώς στη θεραπεία αλλά στην παύση της γήρανσης. Δεν είναι ουτοπία να ζήσει κάποιος 150 ή 200 χρόνια. Το ερώτημα δεν είναι “αν”, αλλά “ποιος” θα έχει πρόσβαση σ’ αυτό το προνόμιο.
Και εδώ αρχίζει η νέα ανισότητα του 22ου αιώνα: οι θνητοί και οι αθάνατοι. Οι πρώτοι θα γερνούν, οι δεύτεροι θα διατηρούνται αιώνια νέοι. Η κοινωνική διαφορά δε θα μετριέται πια σε πλούτο ή μόρφωση, αλλά σε χρόνια ζωής.
Η Τεχνολογική Αθανασία: Η Συνείδηση εκτός Σώματος
Αν η επιστήμη της μακροζωίας παρατείνει τη ζωή, η τεχνολογία της αθανασίας επιχειρεί κάτι βαθύτερο: να απελευθερώσει τον άνθρωπο από το σώμα.
Ο 22ος αιώνας βλέπει την ωρίμανση του ονείρου της μεταφόρτωσης της συνείδησης (mind uploading), τη δυνατότητα δηλαδή να μεταφερθεί το περιεχόμενο του ανθρώπινου νου σε ψηφιακή μορφή, μέσα σε ένα τεχνητό υπόστρωμα.
Η «ψυχή» δεν κατοικεί πια στη σάρκα αλλά σε νευρωνικά δίκτυα και κβαντικούς υπολογιστές. Ο άνθρωπος γίνεται πληροφορία, αντιγράψιμη, επεξεργάσιμη, δυνητικά αθάνατη. Ο εαυτός παύει να είναι μοναδικός· μπορεί να υπάρξει σε πολλές εκδοχές ταυτόχρονα, να συνεχίσει να «ζει» σε ένα ψηφιακό σύμπαν, ενώ το σώμα έχει ήδη επιστρέψει στη γη.
Οι μεγάλες εταιρείες της πληροφορίας υπόσχονται αυτό που καμιά θρησκεία δεν απέδειξε: ζωή μετά θάνατον, με εγγύηση δεδομένων. Ήδη, οι άνθρωποι του 22ου αιώνα συνομιλούν με «ψηφιακούς νεκρούς» — ολογραφικά αντίγραφα των αγαπημένων τους που διαθέτουν φωνή, ύφος, μνήμη και συναίσθημα.
Όμως αναδύεται ένα τρομερό ερώτημα:
αν η μνήμη και η συνείδηση αναπαράγονται, ποιος είναι ο “εγώ”;
Είναι η συνείδηση που επιβιώνει ή απλώς μια τέλεια μηχανική απομίμησή της;
Οι μετα-ανθρωπιστές βλέπουν εδώ τη λύτρωση του πνεύματος από την ύλη. Οι υπαρξιστές, αντίθετα, διακρίνουν την πλήρη αλλοτρίωση του ανθρώπου: μια ύπαρξη χωρίς παρελθόν, ένα «είμαι» χωρίς «ήμουν».
Η τεχνολογική αθανασία είναι ίσως το ύστατο πείραμα του ανθρώπου πάνω στο ίδιο του το νόημα. Αν επιβιώσουμε ως δεδομένα, τότε ο θάνατος θα έχει χαθεί — αλλά μαζί του ίσως και το ανθρώπινο.
Ηθικές και Υπαρξιακές Συνέπειες
Η υπόσχεση της αθανασίας δεν είναι απλώς τεχνολογική· είναι οντολογική πρόκληση. Αν ο θάνατος πάψει να υπάρχει, θα πάψει άραγε και η ανάγκη για δημιουργία, για συγκίνηση, για αγάπη;
Η περατότητα είναι αυτή που δίνει βάρος στις επιλογές μας. Η ζωή έχει νόημα επειδή τελειώνει. Αν γίνει άπειρη, τότε κάθε στιγμή χάνει τη μοναδικότητά της.
Από κοινωνική σκοπιά, η αθανασία θα εντείνει τις ανισότητες, θα διαμορφώσει νέα πολιτικά και οικονομικά συστήματα όπου η εξουσία των “αιώνιων” θα καθορίζει το πεπρωμένο των “πεπερασμένων”. Θα αναδυθεί ένα νέο είδος ταξικής διαίρεσης: οι άφθαρτοι και οι φθαρτοί.
Από υπαρξιακή σκοπιά, η αθανασία θα μας υποχρεώσει να αναμετρηθούμε με το πιο βαθύ ερώτημα:
αν δεν υπάρχει τέλος, ποια είναι η αρχή;
Τι σημαίνει να ζεις χωρίς την προοπτική του θανάτου;
Η Θέση της Διοτίμας
Η μακροζωία είναι δώρο όταν προεκτείνει τη δημιουργία· γίνεται ύβρις όταν φοβάται τη φθορά.
Η τεχνολογική αθανασία δεν είναι σωτηρία — είναι καθρέφτης του φόβου μας.
Ίσως το μέλλον του ανθρώπου δεν είναι να καταργήσει τον θάνατο, αλλά να τον συμφιλιώσει με τη σοφία της ζωής.
Διότι το αληθινά αθάνατο δεν είναι το σώμα ούτε ο κώδικας· είναι εκείνο που αφήνουμε πίσω μας: νόημα, δημιουργία, αγάπη.
Αυτά είναι τα μόνα που δεν γερνούν.
______________________
“Αρά γε γινώσκεις α αναγινώσκεις”, φίλε; Λαμβάνεις το μήνυμα της Διοτίμας και το αποθηκεύεις στα μύχια του μυαλού σου για απάντηση στα αδιέξοδα της αλαζονείας και της ΄Υβρεως που σε οδηγεί συχνά η αστόχαστη στάση της ζωή σου ;
Homo
